«Star Wars»: Ο Τζον Γουίλιαμς και οι μελωδίες ενός γαλαξία πολύ, πολύ μακρινού

Ειλικρινά υπάρχει κάποιος (φαν ή μη των ταινιών) που να αγνοεί τη φανφάρα της μουσικής των τίτλων; Πόσα μουσικά θέματα κινηματογραφικών ταινιών έχουν διεισδύσει τόσο άμεσα στην κοινωνική συνείδηση και άφησαν ανάλογο ακουστικό αποτύπωμα;

Τη δεκαετία του ’70 η συμφωνική γραφή είχε εκλείψει σχεδόν στις ταινίες του Χόλιγουντ. Όταν ο Τζον Γουίλιαμς ανέλαβε τον «Πόλεμο των Άστρων» αποφάσισε να τον «γειώσει» επαναφέροντας τον ήχο της μεγάλης ορχήστρας. Το παράδοξο είναι πως αυτό που σήμερα ακούγεται αναμενόμενο, τότε ήταν ρίσκο. Ο Γουίλιαμς άντλησε έμπνευση από την πλούσια μουσική παρακαταθήκη της χρυσής εποχής του Χόλιγουντ και βάσισε τον ήχο του στους Έρικ Βόλφγκανγκ Κόρνγκολντ και Μίκλος Ρόσα.

Παράλληλα φίλτραρε τα μουσικά ιδιώματα των Ίγκορ Στραβίνσκι, Γκούσταβ Χολστ, Ρίχαρντ Βάγκνερ, θυμίζοντας πως ο μοντερνισμός μπορεί να έχει κλασική βάση και εμπλούτισε επιμέρους τα μουσικά μέτρα του με jazz και swing τόνους. Η μουσική του «Star Wars» στηρίζεται στην τονικότητα και τη ρητορική του ρομαντισμού για να συνδέσει τις «εξωγήινες» εικόνες ενός άγνωστου κόσμου, με μια οικεία συναισθητική βάση, που λειτουργεί στο κοινό ως ανακλητική μνήμη. Η βαγκνερική πρακτική των μουσικών φράσεων που έχουν πλήρη αντιστοιχία με συγκεκριμένους χαρακτήρες και καταστάσεις (γνωστά ως leitmotifs) υποβοήθησε τη σύνδεση και τα μουσικά θέματα υποτάχθηκαν στην αφήγηση.

Ο τίτλος εμφανίζεται και η ορχήστρα εισάγεται εκκωφαντικά. Πηχυαία γράμματα χάνονται στο άπειρο κι ένα παλίνδρομο ηρωικό θέμα εφορμά και οπισθοχωρεί κατ’ εξακολούθηση, συλλαμβάνοντας το σύνολο των συναισθηματικών αντιθέσεων, φανταχτερά, επιδεικτικά, μεγαλόψυχα. Το μιλιταριστικό μοτίβο, ο ρυθμικός παλμός, η διαδοχή των μελωδιών σε τμήματα της ορχήστρας ενισχύουν τη φρενίτιδα, και αυτό είναι μόνο η αρχή. Το θέμα της «Δύναμης» λίγο αργότερα, αποκαλύπτει τον διανοητικό χαρακτήρα μιας ανιούσας σύνθεσης που αποκτά σχεδόν θρησκευτική χροιά. Η πριγκίπισσα Λέια ταυτίζεται με ένα θέμα που αποπνέει λαχτάρα και αγνότητα, η κωμική σκηνή στο εξωγήινο σαλούν ενδύεται τη swing του Benny Goodman σε μια σουρεαλιστική, ενορχηστρωτική έμπνευση, ενώ οι αστρικές μάχες υπαγορεύονται από μια θριαμβευτική μουσική κιναισθησία.

Ο Γουίλιαμς με το «Star Wars» ανακαλεί το παρελθόν, το αναβαθμίζει με μια βελτιωμένη συνεκτική πρόταση και καθορίζει με αυτοπεποίθηση τον υφολογικό προσδιορισμό της σύγχρονης πια μουσικής γραφής για τον κινηματογράφο. H πληθωρική του γραφή εναλλάσσει είδη, θέματα, ρυθμούς, φόρμες, μέτρα, ακολουθίες με μοναδική δεξιοτεχνία και αφηγηματικό έλεγχο, καθιστώντας τον συνθέτη ως ομόλογο του σκηνοθέτη. Στις υπόλοιπες ταινίες της εποποιίας της οικογένειας Skywalker, συνέχισε να εκπλήσσει μουσικά. Στo σκοτεινό «Η Αυτοκρατορία Αντεπιτίθεται» κυριαρχεί το ζοφερό θέμα του Νταρθ Βέιντερ, στο «Επιστροφή των Τζεντάι» η μουσική επιδεικνύει την περιπαιχτική λύτρωση. Στα αμφιλεγόμενα prequels ο Γουίλιαμς ανταπεξήλθε των υψηλών προσδοκιών με νέα μουσική κατάθεση που γεφυρώνει σανσκριτικά φωνητικά, μελοδραματικό ρομαντισμό και πένθιμες συγχορδίες στην υπηρεσία μιας ιστορίας, ενώ στις νέες ταινίες έδωσε μουσική ταυτότητα στον χαρακτήρα της Ρέι, το Πρώτο Τάγμα και την Επανάσταση με την ίδια αφηγηματική ζέση.

Ο «Πόλεμος των Άστρων», σαράντα χρόνια μετά την πρώτη ταινία συνεχίζει τη μυθολογία του και αποτελεί το magnum opus του Τζον Γουίλιαμς, μια πολύωρη διαστημική όπερα χωρίς λιμπρέτο, αλλά με σενάριο. Η μουσική του τέταρτου-πια- επεισοδίου, είναι μια θεματική κοιτίδα γεμάτη από άδολη έξαψη, μελωδική διέγερση και αναμφίβολη νοσταλγία. Άλλωστε για το παγκόσμιο κοινό το σπουδαιότερο ηχητικό εφέ του «Star Wars» δεν ήταν τα φωτόσπαθα και τα λέιζερ, αλλά αποκλειστικά η Μουσική.