10:31
26/3

«Κάνουμε σινεμά για να ανοίγουμε συζητήσεις»: Η Ελίνα Ψύκου μιλά στο ΣΙΝΕΜΑ

Το «Αδέσποτα Κορμιά» ακολουθεί τις πολύ πραγματικές ιστορίες τριών γυναικών που στην Ε.Ε. του σήμερα, ταξιδεύουν και περνούν σύνορα στην αναζήτηση της προσωπικής τους ελευθερίας και στην διεκδίκηση της κυριότητας των σωμάτων τους. Σε μια Ένωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ελευθεριών, κάποια πράγματα δεν μοιάζουν καθόλου δεδομένα.

κεντρική φωτοραφία άρθρου: Aris Rammos Studio

«Αδέσποτα Κορμιά». Όπως το αντιλαμβάνομαι ο τίτλος αφορά στην αυτοδιάθεση του σώματος και στο πως κανείς άλλος, πέρα από το άτομο που έχει το σώμα, δεν επιτρέπεται να έχει κυριότητα πάνω σε αυτό. Είναι πράγματι έτσι και είχες από την αρχή αυτόν τον τίτλο στο μυαλό;

Δεν τον είχα σκεφτεί από την αρχή. Ο τίτλος ήταν κάτι που με βασάνιζε για μεγάλο διάστημα, σκεφτόμουν διάφορα αλλά δεν ήμουν ικανοποιημένη και ξαφνικά μου έρχεται αυτός ο τίτλος, πριν τα γυρίσματα σκέψου και μου άρεσε πάρα πολύ. Φυσικά και εμπεριέχει αυτό που είπες, ότι δηλαδή κάποιος είναι αδέσποτος, χωρίς αφέντη, δεν ανήκει σε κανέναν από τη μια, από την άλλη όμως εμπεριέχει και την έννοια αυτού που περιφέρεται χωρίς φροντίδα, επομένως έχει διττή έννοια. Κατά κάποιον τρόπο αυτό είναι και το τίμημα της ελευθερίας, από τη μια δηλαδή να είσαι εσύ ο κύριος του εαυτού σου, αλλά από την άλλη να μην έχεις κανέναν να σε φροντίζει. Μου άρεσε η διπλή σημασία αυτής της έννοιας και νομίζω πως κάπως φαίνεται και στην ταινία αυτό. Είναι εντέλει ένας τίτλος ο οποίος «έκατσε» μέσα μου και με ικανοποίησε και αισθάνομαι δικαιωμένη.

Μέσα σε μια ολοένα πιο περιοριστική και ανελεύθερη Ε.Ε., μήπως προοδευτικά πολλοί από εμάς τείνουμε να γίνουμε αδέσποτα κορμιά, υπό την έννοια της μη σύνδεσης με μια χωρική έκταση που δεν μας εκφράζει;

Εγώ αισθάνομαι πως η Ε.Ε. έχει χάσει τον πιο ανθρωποκεντρικό της χαρακτήρα. Καταλαβαίνω πως όταν κάτι εξελίσσεται και μεγαλώνει, χάνει πολλές φορές την σύνδεση με τον αρχικό του σκοπό. Σίγουρα ένας από τους βασικούς σκοπούς της Ε.Ε. ήταν η οικονομική και η εδαφική σύνδεση, απλά πλέον αισθάνομαι ότι έχει εστιάσει μόνο σε αυτά και οτιδήποτε ανθρωποκεντρικό έχει εκλείψει, με αποτέλεσμα όπως λες, ως πολίτες της Ε.Ε. και ως άνθρωποι να νιώθουμε ότι δεν έχουμε αυτή την πρωταρχική φροντίδα και άρα κάπως αυτό να επιφέρει ένα χάσιμο της σύνδεσης. Λέει μια χαρακτήρας κάποια στιγμή στην ταινία ότι, «ως Ευρωπαίοι έχουμε περισσότερες προσδοκίες» γιατί γίνεται και ένας παραλληλισμός με τις Η.Π.Α. και σίγουρα ως Ευρωπαίοι και με βάση το ιστορικό μας παρελθόν έχουμε περισσότερες προσδοκίες. Αν θέλεις, η ταινία αυτό το κάλεσμα έχει, ένα κάλεσμα για περισσότερη ένωση, όχι για διαίρεση.

Βρήκα πολύ ενδιαφέρον πως παρά το γεγονός πως πρόκειται πρωτίστως για μια φεμινιστική ταινία, που έχει στο κέντρο της τις γυναίκες, υπάρχει και η παρουσία ανδρών, σε αντίθεση με το τι μπορεί να περιμένουν πολλοί, προφανώς γιατί τα δυο φύλα δεν έχουν απολύτως τίποτα να χωρίσουν.

Για εμένα είναι ακριβώς έτσι, δεν υπάρχουν ξεχωριστά οι άνδρες από τις γυναίκες, είναι μαζί, είναι άνθρωποι. Θα ήταν πάρα πολύ ωραία να ζούσαμε σε μια κοινωνία όπου δεν θα χρειαζόταν να γίνεται αυτή η συζήτηση για τα έμφυλα πρότυπα. Εννοείται πως με ενδιέφερε να κάνω μια φεμινιστική ταινία, αλλά το εννοώ υπό την έννοια του ανθρωποκεντρικού και του συμπεριληπτικού. Επομένως η ταινία έχει μια συμπερίληψη στις απόψεις της και στα φύλα, αλλά η ματιά της είναι φεμινιστική, όπως φεμινιστική φυσικά μπορεί να είναι και η ματιά ενός άνδρα.

Στην αρχή της ταινίας σου υπάρχει μια σκηνή όπου η Ρόμπιν βρίσκεται στο εξομολογητήριο, με την κάμερα τοποθετημένη στη θέση του εξομολογητή. Είναι ο κινηματογράφος ο «μεγάλος εξομολογητής»;

Για εμένα ως σκηνοθέτη σίγουρα παίζει αυτό, γιατί για εμένα το να κάνω ταινίες είναι ένα μέσο για να εξομολογούμαι τις σκέψεις μου, οι οποίες δεν είναι πάντα οργανωμένες ή κατασταλαγμένες. Πολλές φορές οι σκέψεις είναι απλά σκέψεις και θέλεις να τις μοιραστείς για να τις ακούσεις κι εσύ ο ίδιος, για να μπορέσεις να πας παρακάτω. Συνεπώς για εμένα σίγουρα το να κάνω ταινίες είναι μια μορφή εξομολόγησης και η εξομολόγηση είναι μια τελετή, επομένως έχει κάτι τελετουργικό όλο αυτό και νομίζω πως και για τους θεατές και τις θεάτριες σίγουρα είναι μια εξομολόγηση το σινεμά, μπορεί ως θεατής περισσότερο να ακούς παρά να μιλάς, αλλά δεν παύει να είναι ένα τελετουργικό στο οποίο μοιραζόμαστε τις σκέψεις μας, μοιραζόμαστε εικόνες και περιμένουμε για αυτό να μην κριθούμε, απλά να πούμε αυτό που υπάρχει στο βάθος του μυαλού μας, το ενδόμυχο.

Πώς έγινε η διαλογή και η επιλογή των προσώπων που συμμετέχουν στο ντοκιμαντέρ;

Αυτό ήταν μια πάρα πολύ δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία. Ήταν πολύ δύσκολο να βρούμε χαρακτήρες που να μπορούσαν να μοιραστούν τις εμπειρίες τους, δεν έφτανε δηλαδή να βρούμε χαρακτήρες που να έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, αλλά θα έπρεπε να δεχτούν να μοιραστούν αυτές τις τόσο ιδιαίτερες και ευαίσθητες εμπειρίες. Από τη μια υπήρχαν κάποια δημόσια πρόσωπα τα οποία είχα επιλέξει μέσα από έρευνα και τα προσεγγίσαμε και άλλα δέχτηκαν και άλλα όχι και υπήρχαν και κάποια άλλα πρόσωπα τα οποία δεν ήταν δημόσια, όπως οι κοπέλες τις οποίες παρακολουθούμε στα ταξίδια τους, που σε αυτές ακολουθήσαμε μια πιο παραδοσιακή μέθοδο casting μέσα από ανακοινώσεις, από αγγελίες σε συγκεκριμένες οργανώσεις που είχαν σχέση με αντίστοιχα δικαιώματα κ.λπ., αφού οι κοπέλες δεν ήταν επαγγελματίες ηθοποιοί. Μετά αφήσαμε χώρο σε αυτές τις γυναίκες να μας προσεγγίσουν και να συζητήσουμε και να καταλήξουμε στο ότι ήθελαν τελικά και εκείνες να συμμετέχουν στο ντοκιμαντέρ. Επομένως ήταν μια διαδικασία κοπιαστική που απαιτούσε πολύ χρόνο, γιατί συνέβαινε παράλληλα στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στη Μάλτα, στη Βουλγαρία, στην Ελβετία, ακόμα και στην Κύπρο μια περίοδο, όπου ψάχναμε ταυτόχρονα σε διάφορες χώρες ώστε να πετύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Κάπως έτσι, κομματάκι-κομματάκι έγινε αυτό το παζλ.

Η ταινία πραγματεύεται θέματα που ακόμα και σήμερα θεωρούνται ταμπού – η άμβλωση, η εξωσωματική γονιμοποίηση, η ευθανασία. Γυναίκες που αναζητούν την προσωπική τους ελευθερία στην επιλογή και τη διαχείριση του σώματός τους. Πιστεύεις υπάρχει κάποια πρόοδος σε ό,τι αφορά τα εν λόγω θέματα στην Ευρώπη, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο;

Αισθάνομαι διαρκώς πως γίνεται μισό βήμα μπροστά και μισό βήμα πίσω και ότι κάπως γυρίζουμε γύρω από την ουρά μας. Πριν μερικές μέρες η Γαλλία κατοχύρωσε συνταγματικά το δικαίωμα στην άμβλωση, αυτό είναι ένα βήμα μπροστά. Παράλληλα ακούμε συνεχώς για νομοθεσίες σε διάφορες χώρες που μας πηγαίνουν πίσω, όπως για παράδειγμα το 2022 με αυτό που έγινε με την άμβλωση στην Αμερική ή τα τελευταία χρόνια στην Πολωνία, ο νόμος για την άμβλωση έχει γίνει πολύ πιο αυστηρός. Θεωρώ ότι σε αυτά τα θέματα ακολουθείται η γενικότερη εικόνα της κοινωνίας, η οποία είναι μια κοινωνία που πότε κάνει μισό βήμα προς την πρόοδο και μετά κάνει μισό βήμα προς τη συντήρηση, υπάρχει δηλαδή μια τεράστια αντίφαση στην εποχή μας και μια τεράστια σύγχυση. Δεν μπορώ να πω ότι αυτήν την στιγμή είμαι αισιόδοξη. Γενικώς βλέπουμε ότι τόσο στην Ευρώπη όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχει μια τάση προς πολύ συντηρητικές κυβερνήσεις, ας πούμε στην Αργεντινή έχουν τώρα μια εξαιρετικά συντηρητική κυβέρνηση, άρα δεν μπορώ να πως είναι η στιγμή τώρα να χαλαρώσουμε σε ό,τι αφορά σε αυτά τα ζητήματα.

Με αυτό που λες με οδηγείς και στην επόμενη ερώτησή μου. Η ταινία συνοδεύτηκε από μια αφίσα που προκάλεσε σάλο στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης, σε βαθμό που οι προβολές έγιναν παρουσία αστυνομικής κλούβας για τυχόν έκτροπα από την σκληροπυρηνική, συντηρητική πλευρά της ελληνικής κοινωνίας. Πώς αντιμετώπισες όλη αυτή την κατάσταση; Τις περίμενες αυτές τις αντιδράσεις;

Όταν συζητούσαμε την συγκεκριμένη αφίσα με τον Νίκο Πάστρα προφανώς και ξέραμε ότι είναι μια αφίσα που θα άνοιγε συζητήσεις, όπως όταν έκανα και την ταινία και ήμασταν σε διαδικασία να σκεφτούμε τους χαρακτήρες και τις θεματικές, ξέραμε επίσης ότι είναι μια ταινία η οποία θα ανοίξει συζητήσεις. Θέλω να πω ότι γι’ αυτό κάνουμε σινεμά, για να ανοίγουμε συζητήσεις. Άλλο όμως το να ανοίξουμε μια συζήτηση ή να ξέρουμε ότι σε κάποιους μπορεί να μην αρέσει κάτι και άλλο αυτό το οποίο συνέβη, το οποίο σε καμία περίπτωση δεν το είχαμε σκεφτεί ή το θέλαμε ή σκοπεύαμε να προκαλέσουμε με κάποιον τρόπο. Όταν άρχισε να συμβαίνει αυτό λίγο πριν ξεκινήσει το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, στην αρχή το αντιμετώπισα λίγο με χιούμορ, γιατί είχα την αίσθηση πως επρόκειτο για κάτι γραφικό, μετά όμως κατάλαβα πως αυτό έπαιρνε μεγαλύτερες διαστάσεις και πιο θεσμικές κιόλας και έτσι όταν πήγα στο Φεστιβάλ, είχε ήδη προηγηθεί ένα δεκαήμερο στο οποίο είχε επέλθει μια κορύφωση αυτού του δράματος, οπότε πήγα έχοντας την αίσθηση πως κάτι θα συμβεί. Προφανώς η απόφαση να γίνουν οι προβολές παρουσία αστυνομίας, ήταν κάτι που μου δημιούργησε τρομερά ανάμεικτα συναισθήματα. Από τη μια ήταν η ανακούφιση ότι θα προστατευθούν οι προβολές και ότι θα γίνουν, διότι είχε αρχίσει να υπάρχει μια φοβία ότι μπορεί οι προβολές να διακοπούν ή να μην ολοκληρωθούν, το οποίο σε καμία περίπτωση δεν ήταν κάτι που θέλαμε, αλλά από την άλλη μου δημιούργησε τρομερό στρες και δυσφορία το γεγονός ότι θα έπρεπε οι προβολές να γίνουν έτσι, πόσο μάλλον που ήμουν η σκηνοθέτης της ταινίας - που και θεατής να ήμουν θα ένοιωθα το ίδιο. Σαφέστατα θεωρώ πως δεν είναι τρόπος αυτός να γίνονται οι προβολές, δεν συνάδει με την Τέχνη αυτό το πράγμα. Αυτή η αντίφαση θεωρώ πως είναι γενικότερα και η αντίφαση της εποχής μας και είναι και κάτι που αντανακλάται στην ταινία. Με έναν πάρα πολύ περίεργο τρόπο όλο αυτό που συνέβη με την αφίσα, αλλά ακόμα και ο τρόπος με τον οποίο αναγκαστήκαμε να κάνουμε τις προβολές, είναι ένα καθρέφτισμα όλων αυτών που συμβαίνουν στην ταινία.

Τα «Αδέσποτα Κορμιά» είναι ένας κύκλος ζωής και θανάτου. Αφήνεις να εννοηθεί πως τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει τη ζωή, ούτε καν ο θάνατος αφού και ο ίδιος αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της. Φοβάσαι τον θάνατο;

Τον φοβάμαι πάρα πολύ. Φοβάμαι τον θάνατο τον δικό μου και των αγαπημένων μου προσώπων. Με έναν τρόπο αυτή η ταινία ήταν και είναι μια προσπάθεια δική μου να συμφιλιωθώ με το μυστήριο του θανάτου. Δεν λέω ότι το κατάφερα ή ότι θα το καταφέρω, αλλά οι ταινίες είτε είσαι θεατής, είτε είσαι σκηνοθέτης είναι ένας τρόπος να εκθέτεις τις σκέψεις και τις φοβίες σου και να αναμετριέσαι με αυτές. Για εμένα αυτή η ταινία είναι ένα μεγάλο προσωπικό ταξίδι και μπορεί να μην ταυτίζομαι με καμία από τις ηρωίδες γιατί δεν είχα ποτέ μια προσωπική ιστορίας άμβλωσης, εξωσωματικής γονιμοποίησης ή ευθανασίας, αλλά αυτές οι θεματικές λειτουργούν σε ένα πρώτο επίπεδο, σε ένα δεύτερο είναι, όπως είπε και εσύ, ο κύκλος της ζωής και του θανάτου, η ελευθερία του σώματος, η αυτοδιάθεσή μας, που με όλα αυτά προφανώς και έχω μια προσωπική σύνδεση και για όλους αυτούς τους λόγους η ταινία είναι πάρα πολύ προσωπική και συνεχίζει να υπάρχει μέσα μου σαν συναίσθημα.

INFO
Η ταινία «Αδέσποτα Κορμιά» κυκλοφορεί στις αίθουσες την Πέμπτη 28 Μαρτίου 2024 από το CineDOC.