Ξερά Χόρτα

Πέντε χρόνια μετά την τελευταία του κινηματογραφική παρουσία με την ταινία «Η Άγρια Αχλαδιά» ο σπουδαίος Τούρκος δημιουργός Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν επιστρέφει στη γνώριμη φόρμα του και με τη μεγαλύτερη σε διάρκεια ταινία του μέχρι σήμερα (τρεις ώρες και δεκαεπτά λεπτά), μια ελεγεία για την ανθρώπινη κατάσταση και την «κούραση της ελπίδας».

Ο Σαμέτ (Ντενίζ Τσελίλογλου) είναι ένας δάσκαλος που διανύει τον τέταρτο χρόνο υποχρεωτικής θητείας του σε ένα μικρό χωριό της Ανατολίας. Οι συνθήκες που επικρατούν είναι σκληρές, αφού τα πάντα βρίσκονται θαμμένα κάτω από παχιές στρώσεις χιονιού, από τα κακοφωτισμένα σπίτια και τους δρόμους, μέχρι τα ίδια τα όνειρα όλων όσων ζουν εκεί. Όταν κάποια στιγμή ο Σαμέτ και ο συνάδελφός του Κενάν (Μουσάμπ Εκίτσι) βρεθούν στο μάτι του κυκλώνα μετά από μια καταγγελία για ανάρμοστη συμπεριφορά απέναντι στις μαθήτριές τους, ο Σαμέτ θα έρθει αντιμέτωπος όχι μόνο με τις συντηρητικές αντιλήψεις μιας χώρας που παραπαίει, αλλά και με τις δικές του, βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις περί ισότητας φύλων, κοινωνικής υπόστασης και ιδεατής ύπαρξης μέσα σε ένα σύστημα που επιμένει να «τρώει τα παιδιά του».

Ο Τσεϊλάν λειτουργεί πολύ ύπουλα εδώ. Υπάρχει μια πρώτη σεναριακή αφορμή για όλα όσα διαδραματίζονται επί της μεγάλης οθόνης, όμως πρακτικά το σενάριο (γραμμένο από τον ίδιο, τον συν-σεναριογράφο του Ακίν Αξού και την επίσης σεναριογράφο σύζυγό του Εμπρού Τσεϊλάν) θέλει τη σχέση δασκάλου-μαθήτριας να χρησιμοποιείται ως πρόφαση και μόνο, προκειμένου ο Τούρκος δημιουργός να ανοίξει έναν δίαυλο επικοινωνίας και μακροσκελών διαλόγων με τους χαρακτήρες του. Από τη στιγμή που οι υπόνοιες περί απαγορευτικής οικειότητας των δασκάλων με τα κορίτσια της τάξης τους έρθουν στο φως, ο Τσεϊλάν θέτει υπό το μικροσκόπιο μια ολόκληρη κοινωνία στρατοκρατίας, άκρατου συντηρητισμού και οπισθοδρομικών απόψεων, «φυτεύοντας» ουσιαστικά τους πρώτους σπόρους αμφιβολίας στους ήρωές του και ιδιαίτερα στον Σαμέτ, αναφορικά με την παγιωμένη κοινωνικοπολιτική κατάσταση και το ενδεχόμενο αναζήτησης (και δημιουργίας) μιας άλλης, νέας Τουρκίας.

Ο Σαμέτ μετατρέπεται ταυτόχρονα σε εκφραστή των διαχρονικών δεινών της χώρας, αλλά και σε φορέα των αλλαγών, κυρίως μέσω της ευεργετικής επίδρασης της Νουράϊ (συγκλονιστική η Μερβέ Ντιζντάρ, βραβευμένη στο πρόσφατο Φεστιβάλ των Καννών), μιας ακτιβίστριας δασκάλας που μετά από ένα τραυματικό συμβάν αγωνίζεται ακατάπαυστα για αυτή την νέα Τουρκία. Ο Σαμέτ τη μαρκάρει στενά, υπηρετώντας έτσι πιστά τη τοξική αρρενωπότητα ενός γνήσιου αρσενικού που σε ένα εν δυνάμει ερωτικό τρίγωνο (η Νουράϊ έχει μια προτίμηση προς τον φίλο του Σαμέτ, τον πιο ευπαρουσίαστο και χιουμορίστα Κενάν), κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του προκειμένου να αποδείξει ποιος είναι ο καλύτερος, μη μπορώντας να συνειδητοποιήσει το σφάλμα το οποίο διαπράττει: το πρώτο βήμα προς τη συλλογική αλλαγή, είναι η ανάπτυξη της ατομικής συνείδησης.

Ο Ντενίζ Τσελίλογλου στον ρόλο του Σαμέτ είναι εξαιρετικός, ερμηνεύοντας με εγκράτεια έναν ρόλο απαιτητικό, έναν χαρακτήρα που ακροβατεί στο όριο του αντιπαθητικού, αλλά ταυτόχρονα βαθιά ανθρώπινου και έτσι είναι και οι περισσότεροι χαρακτήρες του Τσεϊλάν άλλωστε - πρωταγωνιστές ή μη - άνθρωποι αποξενωμένοι, γεμάτοι τραύματα του παρελθόντος και λάθη. Δεν γίνεται πιο άνθρωπος από αυτό.

Σε επίπεδο σκηνοθεσίας ξέρεις τι να περιμένεις από τον Τσεϊλάν. Τα χιονισμένα τοπία είναι και πάλι παρόντα, όπως και η φανταστική δουλειά σε επίπεδο σκηνογραφίας, φωτογραφίας και φωτισμών, που δίνουν την αίσθηση κάδρων βγαλμένων απευθείας από τους πίνακες του Καραβάτζιο.

Είναι τόσο ελκυστική και πλούσια σε ιδέες τούτη η ταινία του Τσεϊλάν, τόσο πολύ σε απορροφά, που υπάρχει μια τρομερή σκηνή μπρεχτικής σύλληψης με βασικό σκοπό να υπενθυμίσει σε εμάς τους θεατές, πως πάνω απ’ όλα παρακολουθούμε ένα κινηματογραφικό κατασκεύασμα. Τα «Ξερά Χόρτα» είναι η καλύτερη ταινία του Τσεϊλάν. Μέχρι δηλαδή την επόμενη.