Οι Ελευσίνιοι

Ομολογώ αδυναμία στις προθέσεις του Φίλιππου Κουτσαφτή, ή τέλος πάντων εκείνο που καταλαβαίνω ως προθέσεις του. Τόσο στην «Αγέλαστο Πέτρα», όσο και ακόμα περισσότερο στο «Αρκαδία Χαίρε», που ίσως και…ιδιοτελώς με πιάνει περισσότερο λόγω καταγωγής, αλλά επίσης και εδώ στους «Ελευσινίους» του (δεν είδα τον «Ζάκρο», την έτερη περυσινή του εργασία), το πάθος του καταπιάνεται με τον Χρόνο, τις συνομιλίες των εποχών και των ανθρώπων τους, τις ανθρωποσυνάξεις των ποικίλων τελετών τηρώντας πάντα ένα μάτι κατά πάνω, σε αυτό το αχανές, ουδέτερο σύμπαν που άλλοι παρατηρούν (έχει κι εδώ τους αστρονόμους του) κι άλλοι θέλουν να ευχαριστούν για το γαλάζιο συμβάν που μας στεγάζει.

Παρά την μειλίχια ουδετερότητα της αφηγηματικής του φωνής, ο Κουτσαφτής είναι ένθερμος παρατηρητής της φυσιογνωμίας, πάσχων μελετητής του ίχνους των εποχών και της συνύπαρξης των χρόνων

Στους «Ελευσινίους» οι αρετές του σινεμά του είναι ακέραιες. Το φωτογραφικό μάτι δεν κρύβεται, άλλωστε ο Κουτσαφτής ξεκίνησε ως διευθυντής φωτογραφίας, η πανσπερμία αναφορών συνθέτει έναν καμβά που πάση θυσία ο δημιουργός θέλει να συγγενέψει: Τα σημάδια του αρχαίου κόσμου, ο (Ελευσίνιος) Αισχύλος (και οι «Πέρσες» του μαζί με τα διδάγματα που οι Αθηναίοι, ως υπερδύναμη, αψήφησαν), ο Σαίξπηρ, η Αρχαιολογία, η Αστρονομία, ο Σεφέρης, ο Βιζυηνός, ο Όμηρος αναπόφευκτα, οι μουσικές των αιώνων από τα σύγχρονα σπαράγματα του Κωνσταντίνου Βήτα έως τις βυζαντινές ψαλμωδίες, τις δημοτικές αντηχήσεις και τις μπαρόκ αναλαμπές (των οποίων credits στους τίτλους τέλους δεν διεπίστωσα), οι Ναοί, οι Εκκλησιές, τα γλυπτά που βυθίζονται στο χώμα και αναφύονται στην αφήγηση, ακριβώς όπως οι συνδέσεις του σεναρίου. Κάπου, στην άκρη μιας «εθνικής των φορτηγών», μια μορφή τυλιγμένη μ’ ένα σεντόνι, αόμματη κι αέναη, περπατά στο περιθώριο σαν την μνήμη που ανακαλεί ο Κουτσαφτής, σαν μια υπενθύμιση ότι η σιωπή της ιστορίας δεν είναι καθόλου σιωπή, η ακοή μας είναι απροπόνητη στους υπερήχους της. «Οι Ελευσίνιοι» την οξύνουν.

Δεν ξέρω πόσο εύκολα μπορεί μια τέτοια ταινία να βρει το κοινό της σήμερα, έξω από μια ομάδα πιστών που ήδη γνωρίζει και δεδομένα θα σπεύσει. Και η αλήθεια είναι πώς ο Κουτσαφτής δεν κάνει την παραμικρή υποχώρηση στην αφήγησή του και τους τρόπους της. Στις μετρημένες στιγμές που παραχωρεί σε μια νέα ψηφιακή γενιά, είναι «μιλημένα» τα μέλη της, είναι παιδιά που βλέπουν τον κόσμο ήδη αλλιώς και η αλήθεια είναι πως η ταινία θα τα στηρίξει στο μέλλον τους με τον δικό της τρόπο. Η σκηνή όμως με την αμίλητη κοπέλα, λειτουργεί (ακούσια;) και συμβολικά ως προς την ενδεχόμενη αφλογιστία ενός τέτοιου σινεμά στο μοντέρνο μάτι.

Ωστόσο, και παρά τις κατανοητές «κατηγορίες» ενός κοινού για διδακτισμό (που υπάρχει και μάλιστα καταχράται και το πρώτο πρόσωπο του αφηγητή, σε στιγμές), οι συγγενείς δεν μπορούν παρά να διαλέξουν την εύφημο μνεία της. Παρά την μειλίχια ουδετερότητα της αφηγηματικής του φωνής, ο Κουτσαφτής είναι ένθερμος παρατηρητής της φυσιογνωμίας, πάσχων μελετητής του ίχνους των εποχών και της συνύπαρξης των χρόνων, τηρεί ευλαβικά τις ποιητικές του κλίσεις σε κάδρα και λόγο, λατρεύει τις στιγμές που οι άνθρωποι λογαριάζουν τα υπερκόσμια, είτε αυτά είναι η Ορθοδοξία είτε η σκληρή Επιστήμη, και παραδίδει τελικά μία ακόμα προσευχή υπό την μορφή Ντοκιμαντέρ, η οποία στο υπερώο της σχηματίζει μια μορφή Ελλάδας που ούτε υπάρχει, ούτε υπήρξε μάλλον όπως την φανταζόμαστε συνδέοντας τις τελείες του παρελθόντος, αλλά, τελικά, αξίζει τον κόπο να την ανασκάπτουμε μιας και αν στοχάζεσαι μια πρόοδο, τα ιδεώδη είναι ένας καλός οδηγός.