Ένας μετρ των βλεμμάτων και της τοποθέτησης των ηθοποιών στήνει μια σκηνή που ευφυώς αποκαλύπτει από νωρίς το μυστήριο της πλοκής ενός κλασικού χολιγουντιανού μελοδράματος της χρυσής εποχής. [spoilers]
Στην αρχική σεκάνς του «Γράμματος», σε μια βρετανική αποικιοκρατική έπαυλη κάπου στην ΝΑ Ασία, βλέπουμε την Μπέτι Ντέιβις να πυροβολεί επανειλημμένα και να σκοτώνει έναν άνδρα. Ως σύζυγος προύχοντα της περιοχής δέχεται άμεσα την «προστατευτική» επίσκεψη αρχών, δικηγόρων και του ίδιου της του συζύγου προκειμένου να τους περιγράψει τι συνέβη. Ως τη στιγμή εκείνη, ο θεατής και οι συμπρωταγωνιστές της είναι δέσμιοι της ίδιας άγνοιας, μόνο εκείνη γνωρίζει τα πραγματικά αίτια της πράξης της.
[Spoilers]
Η αφήγηση που θα διαλέξει η Λέσλι (Ντέιβις) είναι αυτή που την θέλει απρόθυμο αντικείμενο σεξουαλικών ορέξεων. Αμυνόμενη πυροβόλησε και σκότωσε έναν οικογενειακό γνωστό που επρόκειτο να την βιάσει.
Η αλήθεια είναι διαφορετική. Η Λέσλι «με όλη της την καρδιά αγαπά ακόμα τον άνδρα που σκότωσε» (η κλασική ατάκα της ταινίας) και τον δολοφονεί καθώς εκείνος απορρίπτει το πάθος της.
Ο Γουίλιαμ Γουάιλερ, δημιουργός του οποίου το μέγεθος θα αρκούσε να δικαιολογηθεί και μόνο από την μοναδική διεύθυνση και τοποθέτηση των ηθοποιών του στο κάδρο, στήνει νωρίς-νωρίς στην ταινία την σκηνή που αποκαλύπτει ειρωνικά (και σε δεύτερη πια θέαση) την υποκρισία της Λέσλι και την αλήθεια. Ταυτόχρονα αφήνει και ένα ιδιοφυές σχόλιο πάνω στην «αλήθεια του κινηματογράφου» έναντι της «προσποίησης του θεάτρου».
Η σκηνή δεν είναι άλλη από αυτήν της αφήγησης της Λέσλι περί του τι πραγματικά συνέβη. (Ας σημειώσουμε, μιλώντας περί οικονομίας της αφήγησης, ότι όλα όσα αναφέρουμε εδώ έχουν ολοκληρωθεί στο πρώτο τέταρτο της ταινίας.) Ενώ όλοι οι άνδρες την κυκλώνουν λίγο πριν αρχίσει την διήγηση των περιστατικών (1η φωτό), εκείνη σηκώνεται και, πλήρως ασυνήθιστα, γυρίζει την πλάτη στον φακό. Εκπληκτικά, το ίδιο κάνουν και οι ακροατές της. Η κάμερα, τοποθετημένη στην πλάτη πια των ηθοποιών, σαν έμμεση παραβολή της πλατωνικής αλληγορίας του σπηλαίου, παρακολουθεί και αυτή την πρόζα της Λέσλι.
Η οποία βέβαια ψεύδεται. Αναπλάθει κατά το συμφέρον της τα περιστατικά, αθωώνοντας τον εαυτό της. Και όλο αυτό συμβαίνει ενόσω οι ακροατές της την παρακολουθούν σαν σε θεατρική παράσταση (αυτόχρημα ψεύτικη-προσποιητή, κατά τον Γουάιλερ), αλλά και ενώ εμείς έχουμε το κινηματογραφικό προνόμιο να την βλέπουμε να θεατρίζει υπερβολικά, διαφοροποιημένοι ασφαλώς από τους εντός της ταινίας θεατές της.
Στο ντεκουπάζ (τεμάχισμα σε πλάνα) της σκηνής, ο Γουάιλερ αφήνει μερικές ακόμα περίτεχνες πινελιές. Χρησιμοποιεί PoV πλάνο (!) – όχι για να αθωώσει την Λέσλι αλλά για να μας πει – σε δεύτερη θέαση πάντα – ότι έτσι ακριβώς ήταν η σκηνοθεσία της πράξης, ενώ εμείς γνωρίζουμε όμως πια ότι ήταν φόνος και όχι αυτοάμυνα. Ή, βλέπουμε την κάμερα τοποθετημένη πια απέναντι (σπάζοντας ας πούμε τον θεατρικό τοίχο), για να μας αποκαλύψει το ύψος της «ερμηνείας» - αλλά και τα πρόσωπα των θεατρικών θεατών που έχουν πιστέψει το δράμα. Παρατηρήστε τα «βλέμματα Γουάιλερ», αφήνοντας τις ανεξάντλητες επιπτώσεις του σχολίου του Γουάιλερ για μια άλλη συζήτηση.
Πρόκειται για μια μικρή μόνο στιγμή μιας ταινίας γεμάτης λεπτομέρειες αυτού του τύπου – αργότερα ας πούμε στην ταινία έχει σημασία ποιος μιλά όρθιος και ποιος καθιστός – που καταφέρνει με απολύτως οπτικά μέσα και κόντρα στο διάλογο του έργου, να μας μηνύσει/προοικονομήσει αυτό που επίκειται. Και είναι μια ακόμα επιβεβαίωση ότι η μεγάλη σκηνοθεσία έχει πάντα τον τρόπο να αποκαλύπτει την οπτική αλήθεια απέναντι στη λεκτική πλάνη.
* To κείμενο αφιερώνεται στον φίλο, και Νο 1 λάτρη της Μπέτι Ντέιβις, Ανδρέα Ανανίδη