Το ΣΙΝΕΜΑ cinemagazine.gr τιμά τον άνθρωπο που χώρισε στα δύο την ιστορία του κινηματογράφου, θυμίζοντας το τηλεοπτικό, άχαστο μάθημα «Ιστορία (Ιστορίες) του Κινηματογράφου».
Πριν από 35 χρόνια, ο άνθρωπος που χώρισε στα δύο την ιστορία του κινηματογράφου αποφάσιζε να βουτήξει στον ωκεανό των πρακτικά άπειρων εικόνων της. Μόνο εκείνος θα μπορούσε να φτάσει σε τέτοιο βάθος, να ανακαλύψει τόσα συγκοινωνούντα ρεύματα και να επιβιώσει για να μας τα περιγράψει σε ένα κινηματογραφικό τοτέμ: «Ιστορία (Ιστορίες) του Κινηματογράφου» ή, αλλιώς, ο αγώνας όλης της μνήμης του σινεμά, της τέχνης, του κόσμου ενάντια στη λήθη.
Στο παραγνωρισμένο φιλμ του Ζαν Λικ Γκοντάρ «Νouvelle Vague» (1990), μια φωνή ακούγεται να λέει: «Το παρελθόν και το παρόν που ένιωθαν πάνω τους ήταν κύματα του ίδιου ωκεανού». Χωρίς καμία αμφιβολία, ο Γκοντάρ είναι ο πρώτος που νιώθει το υπέροχο βάρος της παραπάνω πρότασης.
Μέλος της εξεγερμένης κατά δικαίων και αδίκων γενιάς των «Cahiers Du Cinema» της δεκαετίας του 50, βαρύ πυροβολικό του Νέου Κύματος που μηδένισε εκ νέου τους δείκτες της κινηματογραφικής ιστορίας, στρατευμένος δημιουργός της γενιάς του γαλλικού Μάη και του ακατάσχετου μαοϊσμού, απομονωμένος και σχεδόν περιθωριακός σκηνοθέτης για τις «πεζές» δεκαετίες που θα ακολουθούσαν, ο Γκοντάρ ξανοίχτηκε όσο ελάχιστοι στα βαθιά νερά της Ιστορίας (και) του Σινεμά.
Κι αν άλλες φορές πέρασε, βιβλικώ τω τρόπω, ανάμεσά τους, κι αν άλλες φορές κινδύνευσε με πνιγμό, τελικά έφτασε στην απέναντι όχθη, εκεί όπου ίσως να έχει μια προνομιακή συζήτηση με τα κύματα του μέλλοντος - αυτά που στους κοινούς θνητούς περιγράφει ως «θάνατο του σινεμά». Πώς να βγεις από τη μοναξιά του προφήτη;
Ηδη από τα τέλη της δεκαετίας του 70, ο Γκοντάρ προσπαθούσε να προωθήσει το σχέδιο μιας τηλεοπτικής συνεργασίας με τον Ανρί Λανγκλουά, ιστορικό διευθυντή της Γαλλικής Ταινιοθήκης και πνευματικό πατέρα της γενιάς του. Παρά την απόρριψη του σχεδίου από την ιταλική τηλεόραση, εκείνος μετάγγισε την ιδέα μιας «διαφορετικής» ιστορίας του κινηματογράφου σε μια σειρά 14 διαλέξεων που έδωσε στο Μόντρεαλ το 1978. Το υλικό που συγκεντρώθηκε γρήγορα γέννησε ένα βιβλίο, την «Εισαγωγή σε μια Αληθινή Ιστορία του Σινεμά» («Ιntroduction une Veritable Histoire du Cinema») και ήταν «αληθινή», επειδή για πρώτη φορά αποτελούταν από εικόνες και ήχους, την ίδια την πρώτη ύλη της τέχνης.
Με αυτή ακριβώς τη λογική, ο Γκοντάρ θα υπέγραφε το 1987 με τη γαλλική τηλεόραση μια συμφωνία παράδοσης 10 επεισοδίων υπό τον γενικό τίτλο Histoire(s) du Cinema: «Ιστορία (Ιστορίες) του Κινηματογράφου», όπως θα ήταν η πλησιέστερη ελληνική απόδοση. Μετά από ένα εντυπωσιακό ξεκίνημα, τεράστια διαστήματα σιωπής, εξουθενωτικές οικονομικές διαπραγματεύσεις και απανωτές διορθώσεις, ο Γκοντάρ θα παρέδιδε τα εξής τέσσερα γκρουπ των δύο επεισοδίων σε όσους έχουν μάτια για να δουν και αυτιά για να ακούσουν.
Διαβάστε ακόμη:
Το ΣΙΝΕΜΑ cinemagazine.gr τιμά τη μνήμη του εμβληματικού εικονοκλάστη Ζαν-Λικ Γκοντάρ
Αντίο Ζαν-Λικ Γκοντάρ (1930-2022): 25 ταινίες για μια εποπτεία του έργου του μεγάλου δημιουργού
Μόνο o κινηματογράφος! Το «Godard seul le Cinéma» έρχεται στις 28ες Νύχτες Πρεμιέρας
Ο μοντερνισμός και το τέλος των μύθων στην «Περιφρόνηση» του Ζαν-Λικ Γκοντάρ
Essential Cinema #160: «Με Κομμένη την Ανάσα» (1960) του Ζαν Λικ Γκοντάρ
1Α: Toutes les histoires (Ολες οι Ιστορίες)
«Ο κανόνας του παιχνιδιού... κραυγές και ψίθυροι». / Η ρήση του Μπαζέν «Το σινεμά υποκαθιστά στο βλέμμα μας έναν κόσμο σύμφωνα με τις επιθυμίες μας». / Η εικόνα του παραγωγού Εργουιν Θάλμπεργκ, που «σκεφτόταν 52 ταινίες την ημέρα». / Πλάνα από το «Μια Νύχτα Στην Οπερα», από τον «Αλέξανδρο Νέφσκι», από ένα ασπρόμαυρο ντοκιμαντέρ πάνω στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. / «Τhe film is a girl and a gun», «the world for a nickel », το σινεμά είναι ένα πεδίο μάχης αλλά κι εμείς ισόβια υποχρεωμένοι να διερωτώμαστε για την ηθική του.
1Β: Une histoire seule (Μια Ιστορία Μόνη)
«Cogito ergo video», Σκέφτομαι άρα βλέπω. / Η πεσμένη στον δρόμο Ινγκριντ Μπέργκμαν του ροσελινικού «Στρόμπολι» σε διπλοτυπία με τα καμένα, αναποδογυρισμένα αυτοκίνητα του γκονταρικού «Weekend». / «Written on the wind, gone with the wind». / Ιστορία της μοναξιάς, μοναξιά της ιστορίας. / Ο Γκοντάρ εναλλάσσεται στην οθόνη με μια αυτοπροσωπογραφία του Σεζάν. / Το ΒΒ ως σήμα κατατεθέν του Μπέρτολτ Μπρεχτ και της Μπριζίτ Μπαρντό. / Το σινεμά είναι η βιομηχανία των μασκών κι εμείς σκλάβοι της επιθυμίας. / Σε ένα πλάνο του «Δεσμώτη Του Ιλίγγου», ο Τζέιμς Στιούαρτ προσπαθεί ακόμα να σώσει τη Μαντλέν.
2Α: Seul le cinema (Μόνο το Σινεμά)
Ολα ξεκινούν από μια συζήτηση του Γκοντάρ με τον μυθικό Γάλλο κριτικό Σερζ Ντανέ. / Η μνήμη της Νουβέλ Βαγκ που εμφανίστηκε στη μέση του αιώνα. / Οσκαρ Γουάιλντ: «Το μόνο μας καθήκον απέναντι στην ιστορία είναι να την ξαναγράψουμε». / Η Ζιλί Ντελπί διαβάζει το «Le Voyage» του Μποντλέρ, ενώ από την οθόνη περνούν η «Νύχτα Του Κυνηγού», πίνακες του Κλιμτ και του Ρέμπραντ και «Η Προέλευση Του Κόσμου» του Κουρμπέ. / Μόνο το σινεμά τα κάνει όλα δυνατά, ακόμα και το να γυρίσει ο Ορφέας χωρίς να πεθάνει η Ευρυδίκη.
2Β: Fatale beaut (Μοιραία Ομορφιά)
Ερως - Θάνατος. / Το σινεμά: άντρες που κινηματογραφούν γυναίκες. / Αβα Γκάρντνερ, Σίρλεϊ Μακ Λέιν, Μόνικα Βίτι, μια γυναίκα στην παλάμη του Κινγκ Κονγκ, οι αλληλοσυμπληρούμενες γυναίκες της «Περσόνα». / Η τέχνη είναι σαν την πυρκαγιά, γεννιέται από αυτό που καίει. / Η Σαμπίν Αζεμά διαβάζει Ελι Φορ, που πασχίζει να ορίσει την ομορφιά. / Και ο Γκοντάρ πασχίζει να ορίσει το σινεμά, καταφεύγοντας μέχρι και στο «Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο» ως χρήσιμο σημείο αναφοράς. / Το σινεμά δεν είναι παρά η «lanterna magica» του Μπέργκμαν.
3Α: La monnaie de labsolu (Το Νόμισμα του Απόλυτου)
Οι καταστροφές του πολέμου δια χειρός Γκόγια, το «Γερμανία Ετος Μηδέν» του Ροσελίνι, η «Διαθήκη Του Δρ Μαμπούζε» του Λανγκ. / «Τι είναι το σινεμά; Τίποτα. Τι θέλει; Τα πάντα. Τι μπορεί; Κάτι». / Μια παιδική φωτογραφία του Γκοντάρ, μια νεανική φωτογραφία της Μαργκερίτ Ντιράς, μια νεαρή γυναίκα που αγκαλιάζει έναν Αμερικανό στρατιώτη κατά την απελευθέρωση του Παρισιού. / Η Αννα Μανιάνι, η Τζουλιέτα Μασίνα, «Η Γη Τρέμει» και το «Ταξίδι Στην Ιταλία», το ιταλικό σινεμά από τον νεορεαλισμό στον μοντερνισμό. Viva lItalia. / Ροσελίνι: «Τα πράγματα είναι εκεί, γιατί να τα χειραγωγούμε;».
3Β: Une vague nouvelle (Ενα Νέο Κύμα)
«Αυτό που θέλαμε ήταν να έχουμε το δικαίωμα να κινηματογραφούμε αγόρια και κορίτσια σε έναν πραγματικό κόσμο». / Το πρόσωπο της Αννα Καρίνα εναλλάσεται με ένα λιοντάρι από το «Θωρηκτό Ποτέμκιν». / Η ιστορία του γαλλικού Νέου Κύματος μέσα από τον Ζαν Ρενουάρ και τον Ζαν Βιγκό, τον Νίκολας Ρέι και τον Χάουαρντ Χοκς. / Το αμερικανικό και το γαλλικό νουάρ, ο Μελβίλ, ο Τριφό, η Ντενέβ, ο Ζακ Ντεμί. Ηταν όλοι τους φίλοι. / Το σινεμά: ισότητα και αδελφότητα ανάμεσα στο πραγματικό και τη μυθοπλασία.
4Α: Le controle de lunivers (Ο Ελεγχος του Σύμπαντος)
Φωτογραφίες της Καμίλ Κλοντέλ, της Βιρτζίνια Γουλφ και της Σιμόν Βέιλ. / Αντρας γδύνει μια γυναίκα σε ένα παλιό φιλμ πορνό, σε διπλοτυπία με την άνοδο στις σκάλες του «Δεσμώτη Του Ιλίγγου». / Το σμήνος από τα άγρια «Πουλιά» του Χίτσκοκ και οι ανθρώπινες μάζες στο «Μετρόπολις» του Λανγκ. / Ξανά ο Χίτσκοκ, απόλυτος κυρίαρχος των εικόνων. / Τι κάνει το σινεμά ανάμεσα σε τόση εξουσία;
4Β: Les signes parmi nous (Τα Σημάδια Ανάμεσά μας)
Τελευταίο κεφάλαιο, αφιερωμένο από τον Γκοντάρ στη σύντροφό του Αν-Μαρί Μιεβίλ και στον ίδιο. / Οι εξόριστοι Αδάμ και Εύα σε έναν πίνακα του Μαζάτσιο. / Βλέμματα και γυμνά σώματα γυναικών. / «Ακούω τους άντρες να αφηγούνται για την ηδονή που τους έδωσε η τάδε ή η δείνα γυναίκα (...) έχω την επιθυμία να τους πω κοιτάξτε, ήταν κάτι άλλο, κάτι άλλο... δεν υπάρχουν λέξεις γι αυτό... αυτό δεν εγγράφεται σε μια πρόταση...». / «Δεν είδες τίποτα στη Χιροσίμα», ακούγεται μια φωνή από ταινία του Ρενέ. / Καταιγιστικές εικόνες πολέμου, ήχοι βομβαρδισμών, ο Τσάπλιν και ο Χίτλερ. / Η αβάσταχτη ευθύνη των εικόνων, αυτό λέγεται, αυτό όχι. / Ενας άντρας που περπατά στην παραλία και ο Μανοέλ Ντε Ολιβέιρα, ο άνθρωπος - αιώνας του σινεμά, να δηλώνει: «Αυτό που αγαπώ στο σινεμά είναι μια πληθώρα από υπέροχα σημάδια που λούζονται στο φως της απουσίας εξήγησής τους». / Το τέλος έρχεται χωρίς το «Τhe Εnd».
Πέρα από τη συνειρμική περιγραφή, ωστόσο, τι είναι το «Ηistoire(s) Du Cinema»; Παρ όλο που κάθε απόπειρα παράλληλου λόγου δεν μπορεί παρά να ψεύδεται ή να σχηματοποιεί, μια ματιά στα πρώτα δευτερόλεπτα κάθε επεισοδίου ίσως να αποκαλύπτει πολλά.
Αφιερώνοντας κάθε κεφάλαιο του μνημειώδους έργου του σε απόκληρους, ηρωικά πεσόντες ή παντελώς ξεχασμένους πρωταγωνιστές της ιστορίας του σινεμά (Τζον Κασαβέτης, Γκλάουμπερ Ρόχα, ο Κουβανός σκηνοθέτης Σαντιάγκο Αλβάρεζ, η ηθοποιός Νικόλ Λαντμιράλ που αυτοκτόνησε αλλά και ο ίδιος ο Γκοντάρ με τη σύντροφό του), ο δαιμόνιος σκηνοθέτης δεν παρέδωσε παρά μια θραυσματική ωδή στην τέχνη των εικόνων ως όπλο της μνήμης απέναντι στην λήθη.
Οι εικόνες και οι ήχοι χτυπούν τον θεατή σαν κύματα κι ενώ ο πολύπαθος δημιουργός δεν απαρνείται τον ναρκισσισμό που αναγκαστικά εμπεριέχει το πλέον ακατάτακτο και φιλόδοξο έργο από Γενέσεως των κινούμενων εικόνων, την ίδια στιγμή ομολογεί ταπεινά ότι παραμένει σε πλήρη άγνοια: τελικά τι είναι το σινεμά; «Ούτε τέχνη ούτε τεχνική. Ενα μυστήριο».