«In Dreams»: Ο Ντέιβιντ Λιντς εξομολογείται στο cinemagazine τα όνειρα και τους εφιάλτες του
Το cinemagazine γιορτάζει τα σημερινά γενέθλια ενός από τους αγαπημένους του σκηνοθέτες δημοσιεύοντας αποσπάσματα από μια συνέντευξη-ποταμό που είχε παραχωρήσει πριν από μερικά χρόνια ο Ντέιβιντ Λιντς στον Λουκά Κατσίκα, μιλώντας σε αυτήν εκτενώς για την καριέρα του.
Έχετε ισχυριστεί ότι κάθε ταινία που κάνετε γεννιέται από ένα ξαφνικό ερέθισμα, μια εικόνα που σας έρχεται στο μυαλό. Στο «Mulholland Drive» ήταν μια σήμανση σε κάποιο σκοτεινό δρόμο των λόφων του Λος Άντζελες. Στο «Μπλε Βελούδο», η ιδέα ενός ανθρώπου ο οποίος βρίσκει ένα κομμένο αυτί στην αυλή του...
Στο «Μπλε Βελούδο» σκέφτηκα κατ’ αρχάς ένα ζευγάρι κόκκινα χείλη. Μετά μια έκταση από πράσινο γρασίδι. Και μετά το πανέμορφο τραγούδι του Μπόμπι Βίντον. Αυτό ήταν το ξεκίνημα. Θέλετε να σας πω η ιδέα για το «INLAND EMPIRE» πώς γεννήθηκε; Μια μέρα είδα να περπατά μπροστά από το σπίτι μου η Λόρα Ντερν και να με πλησιάζει χαμογελαστή. Είχα πολύ καιρό να την δω και μου ανακοίνωσε πως επρόκειτο να γειτονέψουμε, προτείνοντάς μου ταυτόχρονα να συνεργαστούμε και πάλι με κάποια ευκαιρία. Η συνάντηση αυτή γέννησε μέσα μου την επιθυμία να γράψω κάτι. Και η επιθυμία δημιούργησε ευθύς μια σειρά ιδέες, τις οποίες δουλέψαμε σε γυρίσματα που κάναμε οι δυο μας, παρέα με μια ψηφιακή κάμερα.
Στην διάρκεια αυτών των γυρισμάτων προέκυψε και η ιδέα για τον τίτλο της ταινίας. Η Λόρα μου έλεγε ότι ο σύζυγός της καταγόταν από το Inland Empire, μια περιοχή ανατολικά του Λος Άντζελες. Το μυαλό μου σκάλωσε σχεδόν αυτόματα σε αυτές τις δυο λέξεις. Μερικό καιρό αργότερα, έλαβα ένα δέμα από τον αδερφό μου που βρισκόταν στην Μοντάνα. Καθάριζε το υπόγειο του σπιτιού των γονιών μου, βρήκε ένα σημειωματάριο που είχα από όταν ήμουν πολύ μικρό παιδί και σκέφτηκε να μου το στείλει. Άνοιξα το σημειωματάριο και το πρώτο πράγμα που είδα μέσα του ήταν μια φωτογραφία. Απεικόνιζε μια περιοχή. Στο κάτω μέρος της έγραφε Inland Empire. Ήμουν πλέον σίγουρος για το πώς έπρεπε να ονομάζεται η ταινία.
Το φιλμ είναι μια μορφή αφαίρεσης. Θα ήταν παράλογο να πιστεύει κανείς ότι έχει μια και μοναδική ερμηνεία
Τα τελευταία χρόνια η αντίληψη του κοινού έχει αλλάξει ραγδαία. Οι περισσότεροι θεατές αρέσκονται πλέον στις εύκολες απαντήσεις και στα βιαστικά νοήματα. Σας προβληματίζει μια τέτοια πραγματικότητα;
Μπορεί να κάνω και λάθος, όμως μου φαίνεται ότι το μοντέρνο κοινό είναι πιο καταδεκτικό σε πειραματισμούς. Οφείλω πάντως να πω ότι οι διαθέσεις του κόσμου εξακολουθούν να παραμένουν κάτι το απρόβλεπτο για μένα. Αποτέλω άλλωστε μια ιδιόρρυθμη περίπτωση σκηνοθέτη, με την έννοια ότι κάθε δημιουργία μου μοιάζει να απαιτεί χρόνο μέχρι να βρει τους θεατές της. Καμιά ταινία μου δεν έχει συγκεντρώσει ποτέ από την αρχή καλά σχόλια. Ακόμη και ο «Άνθρωπος Ελέφαντας» που, αν θυμάστε, έτυχε θερμής αντιμετώπισης, συνάντησε αρχικά μόνο εχθρικότητα. Το στούντιο μίσησε την ταινία. Ήθελε να την πάρει από τα χέρια μου και να επιβάλλει το δικό του μοντάζ. Αν δεν είχε επέμβει ο Μελ Μπρουκς, θα την είχα χάσει οριστικά. Θέλετε να σας πω για το «Μπλε Βελούδο»; Ο παραγωγός του, Ντίνο Ντε Λαουρέντις, θεωρούσε το φιλμ ξεγραμμένο, πριν κάνει καν τον κόπο να το κυκλοφορήσει. Ακουσε όμως ότι άρεσε πολύ σε κάποιους στην Ευρώπη. «Ντέιβιντ», μου είπε στο τηλέφωνο, «πρέπει να το τεστάρουμε». Πήγαν άνθρωποί του σε μια αίθουσα του Λος Άντζελες που έπαιζε τότε το «Τοπ Γκαν» και πρόβαλαν το «Μπλε Βελούδο»! Μετά το τέλος της προβολής, το δοκιμαστικό κοινό συμπλήρωσε κάποια ερωτηματολόγια που του διανεμήθηκαν. Οι απαντήσεις που λάβαμε ήταν σοκαριστικές. Χωρίς καμιά αμφιβολία, ήταν οι χειρότερες κάρτες που γράφτηκαν ποτέ στην ιστορία των δοκιμαστικών προβολών. Σημειώσαμε ένα άνευ προηγουμένου αρνητικό ρεκόρ! Μόλις έμαθα τα νέα, σχεδόν πέθανα.
Σας είναι δύσκολο πλέον να διατηρήσετε τον δημιουργικό σας έλεγχο;
Οδηγήθηκα, ξέρετε, στο σινεμά μέσω της ζωγραφικής. Και στην ζωγραφική κανείς δεν επιτρέπεται να παρέμβει ανάμεσα σε έναν ζωγράφο και το πινέλο του. Κάτι τέτοιο θα πρέπει να ισχύει και στο σινεμά. Ο σκηνοθέτης έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο. Σε όλη την καριέρα μου, μόνο στο «Ντιούν» δεν είχα πλήρη έλεγχο της ταινίας. Εχω όμως, ούτως ή άλλως, θεωρήσει μεγάλο λάθος το ότι ενεπλάκην στην πραγματοποίηση αυτού του φιλμ. Έκτοτε, το final cut είναι κάτι το οποίο δεν διαπραγματεύομαι.
Θα σας πω μια ωραία ιστορία που ξέρω για τον Μπίλι Γουάιλντερ. Σε μια περιοχή έξω από το Λος Άντζελες έγινε δοκιμαστική προβολή κάποιας από τις ταινίες του και το αποτέλεσμα δεν ήταν ιδιαίτερα θετικό. Επιστρέφοντας στο ίδιο αμάξι μαζί του, ο παραγωγός γύρισε κάποια στιγμή προς το μέρος του Γουάιλντερ και του είπε «Μπίλι, χρειάζεται να κόψεις το φιλμ.» Ο Γουάιλντερ δεν απάντησε. Πέρασε μια εβδομάδα κάνοντας αλλαγές στο μοντάζ. Λίγες μέρες αργότερα, γίνεται πάλι δοκιμαστική προβολή της ταινίας. Η ανταπόκριση του κοινού αποβαίνει αυτή την φορά εξαιρετική και ο σκηνοθέτης βρίσκεται πάλι στο αυτοκίνητο με τον παραγωγό. «Σου το είπα Μπίλι», του λέει εκείνος. «Αυτό που χρειαζόταν να κάνεις ήταν να κόψεις, να κόψεις, να κόψεις. Είδες που είχα δίκιο;» Ο Γουάιλντερ γυρίζει ήρεμος και του απαντά «Κι όμως, έκανες μεγάλο λάθος. Όχι μόνο δεν έκοψα τίποτα από την ταινία, αλλά της πρόσθεσα και δεκαπέντε επιπλέον λεπτά!» (γελάει).
Αρνείστε οποιεσδήποτε επεξηγήσεις έχουν να κάνουν με ταινίες σας. Ποιος είναι ο λόγος; Καταστρέφεται, θεωρείτε, έτσι κάποιο υπέροχο μυστήριο που επιθυμείτε να συντηρήσετε;
Ναι. Το φιλμ είναι μια μορφή αφαίρεσης. Θα ήταν παράλογο να πιστεύει κανείς ότι έχει μια και μοναδική ερμηνεία. Συγκρίνετε την εμπειρία του να βλέπετε μια ταινία με αυτή του να διαβάζετε ένα βιβλίο. Τελειώνετε την ανάγνωση γεμάτος ερωτήματα, συγγραφέας δεν υπάρχει όμως για να παράσχει τις οποιεσδήποτε απαντήσεις. Ο συγγραφέας έχει πεθάνει. Το μόνο χειροποιαστό πράγμα που έχετε από αυτόν είναι η δουλειά του. Οποιοδήποτε συμπέρασμα επιθυμείτε, θα πρέπει να το αντλήσετε μόνος σας από αυτήν. Ετσι συμβαίνει και με τις ταινίες.
Από την παραλαβή του Τιμητικού Όσκαρ στις 27 Οκτωβρίου 2019
Oι χειρότερες κάρτες που γράφτηκαν ποτέ στην ιστορία των δοκιμαστικών προβολών ήταν για το «Μπλε Βελούδο»
Θεωρείτε σημαντικό να γνωρίζετε τι πιστεύει το κοινό για τις ταινίες σας;
Όχι. Εκτιμώ αφάνταστα το γεγονός ότι άνθρωποι μπαίνουν στον κόπο να σκεφτούν μια ταινία μου και πως καθένας θεατής καταλήγει σε μια δική του ερμηνεία. Μερικοί ενδέχεται να έρθουν πλησιέστερα στην δική μου ερμηνεία, μερικοί όχι. Αλλά δεν έχει σημασία αυτό. Σημασία έχει να εμπιστευτούν για λίγο την διαίσθησή τους. Αυτή την ενδότερη λογική που δεν μπορείς να χωρέσεις σε λόγια. Μπορείς μόνο να την αισθανθείς. Είναι σαν να προσπαθείς να διηγηθείς σε έναν φίλο σου ένα όνειρο που είδες. Είναι αδύνατο να συμμεριστεί την εμπειρία σου, αν δεν την έχει βιώσει κι ο ίδιος. Υπάρχουν, πιστεύω, περιπτώσεις στην ζωή μας όπου τα λόγια αποδεικνύονται ανεπαρκή. Μια από αυτές τις περιπτώσεις είναι και το σινεμά. Επιφυλάσσει αφηρημένα πράγματα αυτή την τέχνη που είναι αδύνατο να χωρέσεις σε προτάσεις.
Διατηρείτε κάποια δική σας εξήγηση που να αποκρυπτογραφεί τα πιο παράδοξα σημεία των φιλμ σας; Ή μήπως μερικά πράγματα αποκαλύπτονται και σε σας με το πέρασμα του χρόνου;
Καταλαβαίνω περισσότερα για περασμένα μου φιλμ τώρα, απ’ ότι τον καιρό που τα γύριζα. Επειδή εξακολουθούν να επανέρχονται και να μου μιλούν ή μάλλον εγώ έχω αλλάξει και τα βλέπω πλέον με εντελώς άλλη ματιά. Νομίζω πάντως ότι μπορείς να είσαι ειλικρινής στο κοινό σου, χωρίς ο ίδιος να γνωρίζεις τα πάντα. Αρκεί να είσαι αληθινός και να μπορείς να τα μεταφράσεις. Έστω κι αν καταλάβεις την αντικειμενική σημασία τους πολύ αργότερα.
Τα όνειρα που βλέπετε στον ύπνο σας είναι εξίσου σκοτεινά και ανησυχητικά με τις ταινίες σας;
Όχι. Τα όνειρά μου είναι φυσιολογικά.
Θα μου διηγηθείτε έναν εφιάλτη σας;
(Σκέφτεται) Περπατώ στην έρημο κι από μακριά βλέπω να με πλησιάζει γοργά ο πατέρας μου. Γνωρίζω μέσα μου ότι έχω δυο πατεράδες- έναν καλό και έναν κακό. Λόγω της απόστασης όμως δεν μπορώ να είμαι σίγουρος για το ποιος από τους δυο έρχεται τώρα βιαστικά προς το μέρος μου. Μόνο όταν έχει πλέον πλησιάσει αρκετά συνειδητοποιώ ότι αυτός που με κυνηγά είναι ο κακός πατέρας. Και πρέπει να τρέξω, αν θέλω να του ξεφύγω…
Σημασία έχει το κοινό να εμπιστευτεί για λίγο την διαίσθησή του
Υπάρχουν σκηνοθέτες που σας κάνουν να ονειρεύεστε;
Ο Μπέργκμαν, ο Φελίνι, ο Χίτσκοκ, ο Κιούμπρικ, ο Μπίλι Γουάιλντερ, κατά έναν περίεργο τρόπο ο Ζακ Τατί. Αυτοί με κάνουν να ονειρεύομαι. Δημιουργούν κόσμους τους οποίους θέλω να επισκέπτομαι ξανά και ξανά .
Στον κόσμο ποιας δικής σας ταινίας σάς αρέσει να επιστρέφετε τακτικά;
Ξανείδα πρόσφατα το «Eraserhead». Έξι χρόνια μου πήρε η ολοκλήρωση του φιλμ, λόγω έλλειψης χρημάτων. Το χρονικό αυτό διάστημα μπορεί να σε φέρει εύκολα σε απόγνωση, συνάμα όμως σε βοηθά να εισχωρήσεις βαθύτερα στον ξεχωριστό κόσμο που φτιάχνεις, να ζήσεις μέσα του για περισσότερο διάστημα. Στον κόσμο του «Eraserhead» έζησα για καιρό και πρέπει να πω ότι ήταν μια υπέροχη εμπειρία.
Αντιλαμβάνεστε από πού ακριβώς πηγάζει το σκοτάδι που συναντάμε σε κάθε σχεδόν ταινία σας;
Πρέπει να ομολογήσετε ότι ζούμε σε έναν παράλογο κόσμο. Αυτός ο τρελός κόσμος είναι γεμάτος από ιστορίες, καθεμιά από τις οποίες εσωκλείει τις πιο αλληλοκρουόμενες έννοιες. Τη χαρά και τη λύπη. Την ζωή και τον θάνατο. Σε μια προσπάθεια να έρθουμε πλησιέστερα στις πιο άγνωστες σε εμάς έννοιες, κάνουμε σινεμά. Αυτό είναι και το νόημα του να διηγείσαι μια ιστορία. Για να γνωρίσεις πτυχές του κόσμου που δεν σου είναι οικείες.