Αυτά που Σκοτώνεις

Είναι κρίμα που η επικοινωνία, τόσο διάχυτη πια, έχει περίπου καταστρέψει την δυνατότητα να ζήσεις με μια ταινία. Εξηγούμαι: Σε ένα προ online πληροφοριοδοσίας περιβάλλον, δεν ήταν μόνο απλό να γλιτώσεις από την αποκάλυψη ενός twist. Ήσουν έξοχα αναγκασμένος να καταλάβεις μόνος σου μια ταινία που σε γοήτευσε. (Εξ αυτού ήταν και ευκολότερο να σε γοητεύσει.) Απαιτούνταν να αποκωδικοποιήσεις μόνος «τι έγινε», «τι εννοεί» ένα έργο και οι δημιουργοί του. Σήμερα, παρεκτός αν προστατεύεις συστηματικά τον εαυτό σου, η πανσπερμία γνώμης και ο εξυπνακισμός, ακόμα και με την μορφή ολόκληρων βίντεο και, πλέον, Τεχνητής Νοημοσύνης, που σου κάνουν πενηνταράκια το έργο, είναι τόσο δύσκολο να αποφευχθούν που πρέπει να αποκλείσεις συνειδητά τον κόσμο για να ζήσεις με την ταινία, να χωθείς στα μυστικά της όπως τα καταλαβαίνεις, να απαντήσεις όπως μπορείς και να την αφήσεις να σε επηρεάσει. Όμως, η σκληρή αλήθεια είναι, ότι μόνο έτσι μένει συναισθηματικό, δηλαδή βιωματικό, αποτύπωμα στην σχέση μας με το σινεμά.

Το μπρεχτικά ολύμπιο twist είναι οργανικό μέρος μιας επιμελούς, σπουδαγμένης δομής

Η ταινία του Αλιρέζα Χατάμι, φορτωμένη και ένα Βραβείο Σκηνοθεσίας από το Φεστιβάλ του Σάντανς, ανάμεσα σε αρκετή φεστιβαλική αναγνώριση, είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση σινεμά. Από τη μια έχει ως αφετηρία το φεστιβαλικό περιβάλλον. Από το πρώτο αργό μονοπλάνο (στο οποίο θα πρέπει να δώσετε διπλή σημασία) οι προθέσεις είναι έκδηλες. Αλλά και μαζί παραπλανητικές. Διότι αυτό που ακολουθεί είναι ένα εγχείρημα ιδιαίτερα εγκεφαλικού σινεμά, με βαθιά γνώση αισθητικής και τεχνικής στις ραφές του (ας πούμε, η χρήση του φλου διεγείρει το σινεφιλικό μυαλό) που όμως, εξίσου έκδηλα, θέλει να πει μια βιωματική, συναισθηματική ιστορία που ο σκηνοθέτης ανοιχτά μέσω ενός ευρήματός του (θα το βρείτε σε δύο ονόματα) αποκαλύπτει.

Το πρόβλημα που σχετίζεται με την εισαγωγή του κειμένου είναι ότι πολλοί θεατές (φοβούμαι και πολλοί κριτικοί) θα πάθουν τέτοιο κλακάζ με το twist στην μέση ακριβώς της ταινίας, που αμέσως μετά το τέλος της (τρέμω: ακόμα και κατά την διάρκειά της) θα κοιτάξουν να βρουν τις εξηγήσεις στο διαδίκτυο αντί να επιχειρήσουν να ερμηνεύσουν προσωπικά την ταινία. Κρίμα, κρίμα μεγάλο, τέτοιο που ίσως να δικαιολογήσει και τσιγγούνικες αποτιμήσεις από το κοινό και την κριτική. Όταν η ερμηνεία, έστω και αν ελλιπής ή «ελαττωματική», δεν συντελείται με λέξεις που εφηύρες για την περίσταση αλλά έτοιμα εργαλεία, τόσο η εικόνα μιας ταινίας υποβαθμίζεται, τόσο και το ίχνος της ξεθωριάζει.

Το twist, ωστόσο, μπρεχτικά ολύμπιο όσο κι αν είναι, μιας και σε αποπροσανατολίζει εντελώς και ξαναμπαίνεις στην ταινία με διπλάσια ενάργεια και νέο μυαλό, είναι οργανικό μέρος μιας επιμελούς, σπουδαγμένης δομής. Ο Χατάμι έχει λογαριάσει τα πάντα στην ταινία, κατά πώς μπορεί. Κι αν η βιαστική θεώρηση θα επαναλάβει ναρκωτικά την ορολογία των ημερών (πατριαρχική βία, διαγενεακό τραύμα), ακόμα κι αν διαβλέψεις σβέλτα την αντονιονικότητα του εγχειρήματος (μία από τις αρκετές του αναφορές, αλλά τα spoiler πρέπει να αποφευχθούν), αντονιονικότητα που στο κάτω-κάτω δεν είναι και ντεζαβαντάζ, το έργο δύναται να λειτουργήσει πολλαπλά. Εντυπωσιακότερα δε όλων, για αυτόν τον θεατή, σαν μια μελέτη επί του «διπλού», του doppelgänger όπως θα το βλέπαμε στα online ακαδημαϊκά λυσάρια. Όχι όμως «απλά» σαν μια μεταγραφή του Δρ. Τζέκιλ και Κύριος Χάιντ, αλλά σαν ένα αποτέλεσμα διαρκών δυναμικών συγκρούσεων με το περιβάλλον και τις περιστάσεις. Η ατυχής φύση του κειμένου ως προπαρασκευαστικού προβολής απαγορεύει τα παραδείγματα, εντούτοις καθώς θα αναμοχλεύετε το έργο μέσα σας (ακόμα καλύτερα όταν θα το ξαναβλέπετε), θυμηθείτε τους καθρέπτες, τους διαλόγους με τις αδελφές, την σύντροφο του ενός χαμένου προσώπου, την εμπλοκή της συμβίας και πώς όλα τους επηρεάζουν την σχέση με το προαναφερθέν «διπλό».

Πρόσθετα, το σενάριο του Χατάμι εμπεριέχει σοφία στις συνιστώσες του. Για παράδειγμα το μοτίβο του Κήπου στην αφάνταστη γοητεία της ξεραΐλας της Κεντρικής Ανατολίας καθώς και το εύρημα του νερού, πολλαπλασιάζουν τις χρήσεις τους μέσα στο φιλμ, δένοντας όχι μόνο στην αναζήτηση/εύρεση ενός σετ νοημάτων αλλά και στην πραγματεία περί της σύγχρονης Τουρκίας, η οποία πραγματεία συνδέεται περίφημα σε (και πολιτικό) συλλογικό επίπεδο με την περιπλοκή στη ζωή του κεντρικού χαρακτήρα.

ο Άλλος Θεατής είναι στο στοιχείο του εδώ, οι «πληρώσαμε να περάσουμε ένα δίωρο» θα αισθανθούν εξαπατημένοι

Μειονέκτημα;

Αποτρεπτικά του να την εννοούσα προσωπικά ως πολύ μεγάλη ταινία λειτουργεί το γεγονός ότι στην δεύτερη θέαση, ταυτόχρονα με τον πολλαπλασιασμό της εκτίμησης στην σκηνοθετική και σεναριακή προμελέτη, λειτουργεί το πρώτο μέρος της ταινίας στο σκέλος του ρυθμού, της έντασης στα περιστατικά και της διαύγειας στην επίδραση κάποιων αποφάσεων που λαμβάνονται. Σε σύγκριση με το δεύτερο μέρος, όπου και λόγω της ανατροπής η ταινία σε γραπώνει κανονικά, κάποιες αποφάσεις περισσότερο συμπεραίνονται εκ μέρους μας παρά έπονται επαγωγικά αυτού που είδαμε. Δεν αποκλείεται να σφάλλω, σαφώς πρόκειται για ταινία που φτιάχτηκε για επανειλημμένες θεάσεις. Άλλοι θα ενοχληθούν και από την υπέρμετρη, κατ’ αυτούς, προμελέτη, ίσως την πουν και επιτήδευση. Αλλά τότε θα πρέπει να τους ρωτήσετε γιατί βάζουν πέντε αστεράκια στα «Μάτια Ερμητικά Κλειστά» - που δικαίως τα βάζουν, φυσικά.

Έχοντας πει αυτά, ας μην κάνει κάποιος το λάθος να θεωρήσει λόγω twist ότι θα δει την «Έκτη Αίσθηση», μια ιστορία του Τζο Έστερχαζ, καμμιά φούσκα τύπου «The Game», ένα «Shawshank Redemption» και πάει λέγοντας. Όσο καλά, ή όχι, είναι αυτά, είναι αμερικάνικες παραδόσεις αφήγησης. Είναι ταινίες που σου σερβίρουν το έδεσμα γιατί σε αγαπούν και σε προσέχουν και θέλουν τα λεφτά σου. Ακόμα και το αγαπημένο σε τόσους «Fight Club», επίσης μια twisty ταινία περί του «διπλού», είναι μια εξωστρεφής ταινία που έρχεται να σε βρει. Εδώ, έχουμε το αντίθετο. Μια ταινία που πρέπει να τείνεις αποφασιστικά προς το μέρος της, πρέπει να δουλέψεις (πρέπει να δουλέψεις ακόμα και για να υπερκεράσεις το ότι δεν εντυπωσιάζεσαι πια από ανθρώπινους ρυθμούς και γεγονότα) για να την συναντήσεις. Ως εκ τούτου ο Άλλος Θεατής είναι στο στοιχείο του εδώ, οι «πληρώσαμε να περάσουμε ένα δίωρο» θα αισθανθούν εξαπατημένοι. Τους αξίζει.