9:00
6/10

Επόμενη στάση Κόλαση: Σαν σήμερα κυκλοφόρησε το «Εξπρές του Μεσονυχτίου» στις ΗΠΑ

Το τρένο της μεγάλης φυγής

Κάθε σώφρων κινηματογραφόφιλος θα συμφωνούσε και θα επαύξανε ότι υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους ο Ολιβερ Στόουν θα έπρεπε εδώ και χρόνια να μοιράζει συγγνώμες δεξιά και αριστερά: η συστηματική τρικυμία εν κρανίω σε βαθμό κακουργήματος νομίζω ότι είναι αρκετή. Ωστόσο, όταν ο σκηνοθέτης του «Πλατούν» και του «Γεννημένος Την 4η Ιουλίου» επισκέφθηκε την Τουρκία με σαφώς απολογητικές διαθέσεις στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας, κάποιο άλλο, πολύ παλιότερο γραμμάτιο έπρεπε να ξεχρεώσει. Τόσο παλιό που οι απαρχές του εντοπίζονται περί τον Οκτώβριο του 1970, στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης. Ας μεταφερθούμε εκεί για να καταλάβουμε πώς ξεκίνησαν όλα, αφήνοντας για λίγο στη στάση βρεγμένης γάτας τον συμπαθή Ολιβερ.

Ο ήρωας μας ονομάζεται Μπίλι Χέις, είναι Αμερικανός φοιτητής που μόλις ολοκλήρωσε τις διακοπές του στην Τουρκία και, όπως κάθε άνθρωπος με γούστο, εκτίμησε τις τιμές και την ποιότητα «μαύρου» της γείτονος χώρας. Μόνο που, παρασυρμένος όπως φαίνεται από τις επιταγές περί επιστροφής στη φύση που πολύ φοριόντουσαν τότε, το παράκανε λίγο στο shopping. Και τώρα, πώς περνάς δυόμισι κιλά αγαπητού πλην παρεξηγημένου χόρτου κάτω από τα μάτια των τουρκικών αρχών; Πάντως ο Μπίλι είναι ο λιγότερο κατάλληλος για να σου δώσει οδηγίες. Το αμερικανάκι θα πέσει στην παγίδα του νόμου, θα δικαστεί για κατοχή ναρκωτικών και θα καταδικαστεί σε τέσσερα χρόνια φυλάκιση. Κομματάκι αυστηρό πλην αναμενόμενο; Μη βιάζεστε. Επανεξετάζοντας την υπόθεση το 1974, το Ανώτατο Δικαστήριο της Αγκυρας θα τον κρίνει ένοχο για διακίνηση ναρκωτικών και, μέσα σε ένα κλίμα υπερβάλλοντος ζήλου που δεν είναι του παρόντος να αναλύσουμε, θα μετατρέψει την ποινή του σε ισόβια. Βρίσκοντας το σχεδόν ανεξήγητο σθένος να κρατήσει την ψυχραιμία του, ο Χέις θα εκφωνήσει έναν κάπως κατευναστικό λόγο και θα πετύχει τη μείωση της ποινής του σε τριάντα χρόνια.

Οπως και να χει, η νέα τροπή των πραγμάτων σχηματίζει μόνο μια λέξη στο μυαλό του Χέις: απόδραση. Την οποία και θα πραγματοποιήσει με επιτυχία ένα χρόνο μετά, χάρη σε ένα καλά οργανωμένο σχέδιο που θα τον φέρει σώο και αβλαβή μέχρι τις ελληνικές ακτές, και από κει πίσω στα πάτρια εδάφη. Ενας καταδικασμένος (σχεδόν) σε θάνατο δραπέτευσε και το 1977 θα αποτυπώσει στο χαρτί το πέρασμά του από την κόλαση των τουρκικών φυλακών, όσο είναι ακόμη νωπό: το «Εξπρές Του Μεσονυχτίου» που πήρε το όνομά του από μια αργκό έκφραση της φυλακής για την απόδραση, θα μοσχοπουλήσει και θα προκαλέσει το απαραίτητο σοκ, ώστε η εταιρεία Columbia να καπαρώσει χωρίς καθυστερήσεις τα δικαιώματα κινηματογραφικής μεταφοράς.

Κάπου εδώ μπαίνει επιτέλους (;) στην ιστορία μας ο Ολιβερ Στόουν, παντελώς άγνωστο φυντανάκι της κινηματογραφικής βιομηχανίας που προσπαθούσε να προωθήσει ένα κάποιο σενάριο για τον πόλεμο του Βιετνάμ (ναι, το μετέπειτα «Πλατούν»). Αφού ξεκοκαλίσει το βιβλίο, ο 32χρονος Στόουν θα κλείσει τον Μπίλι Χέις σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου, θα τον υποβάλει σε μια συνέντευξη-ανάκριση μιας εβδομάδας και έπειτα θα στρωθεί στη συγγραφή ενός σεναρίου ακραία βίαιου και προβοκατόρικου «πάνω στην απανθρωπιά του ανθρώπου προς άνθρωπο». Απόλυτος συμπαραστάτης του θα είναι εξαρχής ο σκηνοθέτης της ταινίας Αλαν Πάρκερ, του οποίου το αξιοπερίεργο γκαγκστερικό μιούζικαλ «Βugsy Μalone» είχε προσφάτως προκαλέσει μια σχετική αίσθηση. Τη στιγμή που οι Στόουν-Πάρκερ δημιουργούσαν χέρι χέρι, βεβαίως, κανείς δεν μπορούσε να υποψιαστεί ότι ο συνδυασμός τους ισοδυναμούσε με νιτρογλυκερίνη, και μάλιστα κακής ποιότητας.

Μοναδικό συστατικό που έλειπε πια από το εκρηκτικό κοκτέιλ ήταν ο άνθρωπος που θα υποδυόταν τον Μπίλι Χέις. Και ενώ οι αρχικές σκέψεις του Ρίτσαρντ Γκιρ και του Τζον Τραβόλτα έμοιαζαν οι επικρατέστερες, οι ιθύνοντες της ταινίας κατέληξαν στον γνωστό από την τηλεόραση Μπραντ Ντέιβις, ηθοποιό με αναμφισβήτητο ταλέντο και μαγνητικό παρουσιαστικό, που ήδη έδινε όμως μια κρυφή μάχη με τον εθισμό του στα βαριά ναρκωτικά, αλλά και την περιφρούρηση της ομοφυλοφιλίας του. Τα δύο συστατικά που άμεσα ή έμμεσα κυριαρχούσαν στο «Εξπρές Του Μεσονυχτίου» ήταν και αυτά που θα έβαζαν πρόωρο τέλος στις φιλοδοξίες και, λίγο αργότερα, στη ζωή του Ντέιβις, που το 1991 θα έμπαινε στη λίστα των θυμάτων του AIDS.

Εδώ είναι Τουρκία, μάγκα μου!

Τα γυρίσματα ήταν έτοιμα να ξεκινήσουν, όχι βέβαια στις αυθεντικές τοποθεσίες των πραγματικών γεγονότων (η Τουρκία αρνήθηκε να δώσει άδεια γυρισμάτων), αλλά στη φιλόξενη Μάλτα. Μέσα σε πενήντα πέντε ημέρες, οι περισσότεροι συντελεστές της ταινίας -μεταξύ των οποίων και ο ίδιος ο Αλαν Πάρκερ- θα έβγαιναν σωματικά και ψυχικά νοκ άουτ, κάνοντας ομόφωνα λόγο για τα πιο σκληρά γυρίσματα στα οποία έχουν συμμετάσχει ποτέ. Φτιαγμένο σε ατμόσφαιρα-κόλαση, αντάξια του περιεχομένου του, το «Εξπρές Του Μεσονυχτίου» θα ξεκινούσε το αναπόφευκτα σκανδαλώδες ταξίδι του από το φεστιβάλ Καννών του 1978. Μια ιστορική πρώτη προβολή που θα συνοδευτεί από παρατεταμένο χειροκρότημα, μια από τις πιο ηλεκτρισμένες συνεντεύξεις Τύπου στην ιστορία του φεστιβάλ και ο άμεσος στιγματισμός της ταινίας ως ρατσιστικής από μεγάλη μερίδα της κριτικής έκαναν την τουρκική κυβέρνηση να θέσει αστραπιαία ένα ιδιότυπο βέτο κατά της ταινίας, με επίσημο έγγραφο του υπουργείου Εξωτερικών.

Ο τουρκικός δάκτυλος θα πετύχαινε ίσως τον παραγκωνισμό του «Εξπρές» από τα βραβεία του φεστιβάλ, αλλά θα λειτουργούσε και ως δωρεάν διαφημιστική καμπάνια της ταινίας στην παγκόσμια αγορά. Με δούρειο ίππο τούς ίδιους τους πολέμιούς του, το «Εξπρές» θα σάρωνε τα ταμεία των μεγαλύτερων ευρωπαϊκών αγορών και φυσικά της Ελλάδας, όπου τα γνωστά και μη εξαιρετέα αντιτουρκικά αντανακλαστικά βρήκαν βούτυρο στο ξεροκόμματό τους. Την ίδια στιγμή η αμερικανική κριτική έσφαζε την ταινία χωρίς αναισθητικό, με την Πολίν Καέλ να δίνει ρέστα χαρακτηρίζοντάς την κάτι σαν «πορνό φαντασίωση για τη θυσία μιας παρθένας». Κάτι που διόλου δεν εμπόδισε το «Εξπρές» να χτυπήσει έναν τζίρο περίπου 100 εκ. δολαρίων, αλλά και έξι οσκαρικές υποψηφιότητες, κερδίζοντας στις κατηγορίες σεναρίου και μουσικής.

Προς τι όλη η βαβούρα όμως; Ας γυρίσουμε στην ίδια την ταινία. Αποφασισμένοι να μετατρέψουν την πολύ πιο ισορροπημένη μαρτυρία του Χέις σε ένα πέρασμα του άσπιλου all American ήρωα από ένα σύμπαν αποτελούμενο αποκλειστικά από κτήνη, ο Ολιβερ Στόουν και δευτερευόντως ο Αλαν Πάρκερ απλώς είχαν οργιάσει. Χωρίς καμία εξαίρεση, οι Τούρκοι απεικονίζονταν ως μοχθηρά, σαδιστικά κτήνη (προσθέστε όσα ακόμη «φωσκολικά» θέλετε). Η ομολογημένη από τον πραγματικό Χέις ομοφυλοφιλική σχέση με έναν Σουηδό συγκρατούμενό του μετατρεπόταν στην ταινία σε ερωτική προσέγγιση από τον τελευταίο, που φυσικά αποκρουόταν από τον άσπιλο ήρωα με ύφος μυξοπαρθένας. Η αναίμακτη, άψογα οργανωμένη απόδραση από τις τουρκικές φυλακές είχε αντικατασταθεί από μια βίαιη εκδίκηση, με ολοφάνερες ομοφοβικές προεκτάσεις. Και η νηφάλια ομιλία του Χέις στο δικαστήριο είχε μεταμορφωθεί στο εξής παραλήρημα: «Ο Ιησούς Χριστός συγχώρησε όλους τους μπάσταρδους, αλλά εγώ δεν μπορώ! Σας μισώ! Σας μισώ! Μισώ το έθνος σας! Και μισώ το λαό σας! Και σας γαμάω τις κόρες και τους γιους επειδή είναι γουρούνια! Είστε όλοι γουρούνια».

Το τελευταίο τρένο για την Κωνσταντινούπολη 

Με το πέρασμα του χρόνου, η υστερία γύρω από το «Εξπρές Του Μεσονυχτίου» μπορεί να καταλάγιασε, αλλά τα «εύσημα» της ταινίας που αμαύρωσε όσο καμία άλλη την εικόνα ενός κράτους δεν άλλαξαν ποτέ χέρια. Εχοντας διαπιστώσει ότι η χιονοστιβάδα του σκανδάλου συμπαρέσυρε τη φήμη του στην Τουρκία, ο Μπιλ Χέις επιχείρησε κατά καιρούς να αποκαταστήσει το κλίμα, άλλοτε υπερασπιζόμενος αμήχανα την ταινία με μαργαριτάρια του στυλ «Το μήνυμα στο Εξπρές Του Μεσονυχτίου δεν ήταν μην πάτε στην Τουρκία αλλά μην είστε βλάκες και μπλεχτείτε σε υπόθεση ναρκωτικών όπως εγώ» και άλλοτε θυμίζοντας (ορθά) ότι ο Στόουν είχε παραποιήσει την προσωπική του μαρτυρία.

Και κάπως έτσι η ιστορία μας κλείνει τον κύκλο της, για να ξαναβρεί τον άνθρωπο-πέτρα του σκανδάλου εκεί όπου τον είχε αφήσει: να ζητά συγγνώμη από την Τουρκία και να λαμβάνει τη διαβεβαίωση ότι δεν είναι πια persona non grata στη χώρα. Μόνο αυτό; Κατά διαβολική σύμπτωση, την εποχή της ιστορικής συγγνώμης οι γείτονές μας ξεκινούσαν επισήμως τις συζητήσεις τους για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση, με την όχι-και-τόσο-διακριτική υπερατλαντική υποστήριξη. Αλλά τι σημασία έχουν αυτά, εδώ ο Ολιβερ παραδέχτηκε ότι ναι, «υπερ-δραματοποίησε» (sic) τα γεγονότα, αλλά και οι διάφορες ενώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, λέει, τα ίδια υποστήριζαν (όπως το ότι ο Χέις δεν ήταν ομοφυλόφιλος, ας πούμε;). Και από την άλλη, μια σύντομη επίσκεψή του το 1974 στην Τουρκία του είχε δώσει την εντύπωση ενός μέρους... «πολύ Οθωμανικού». Τελικά οι απόψεις μερικών ανθρώπων μπορεί να τρέχουν σαν το εξπρές, αλλά το μυαλό τους βρίσκεται στα ίδια μαύρα μεσάνυχτα.