Ζωντανό Πνεύμα

Εξαιρετικό μεγάλου μήκους ντεμπούτο από την Κριστέλ Άλβες Μέιρα που εξερευνά την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεων, θέτοντας στο προσκήνιο τη «μαγική» σύνδεση γιαγιάς και εγγονής, υπό το πολύ ενδιαφέρον πρίσμα των προκαταλήψεων και των λαϊκών παραδόσεων που συχνά μπολιάζουν απ’ άκρη σ’ άκρη τα αγροτικά εδάφη των χωριών και τους ανθρώπους τους.

Η εννιάχρονη Σαλομέ (Μισέλ) περνάει ένα τυπικό καλοκαίρι σε κάποιο πορτογαλικό χωριό, μοιράζοντας τον χρόνο της ανάμεσα στο να μαζεύει ψάρια από το ποτάμι και να τραγουδάει με τη μάγισσα (όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι) γιαγιά της για το καλό κατευόδιο των νεκρών. Όταν ξαφνικά εκείνη πεθάνει στον ύπνο της, η Σαλομέ θα βιώσει την απώλειά της ως ισχυρό σοκ, μη μπορώντας να αποδεχτεί την απολυτότητα του θανάτου. Αργότερα, όταν στην εξίσωση προστεθούν παιδιά και λοιποί συγγενείς που αλληλοσπαράζονται για το ποιος θα πληρώσει τα έξοδα της κηδείας, η μικρή Σαλομέ θα «δραπετεύσει» σε μια πνευματική διάσταση προκειμένου να βρει παρηγοριά.

Ιστορία ενηλικίωσης «βουτηγμένη» στον μαγικό ρεαλισμό, το «Ζωντανό Πνεύμα» είχε κάνει την άτυπη πρεμιέρα του στην Ελλάδα, στο 63 ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης και έκτοτε παρέμενε φωτεινά αναγνωρίσιμο στο μυαλό μου, για τη μικρή αλλά στην πραγματικότητα τεράστια πρωταγωνίστριά του Λούα Μισέλ (κόρη της σκηνοθέτιδας) με τα μεγάλα, πράσινα μάτια και το ερωτηματικό βλέμμα, αλλά και για την νατουραλιστική σκηνοθεσία της Μέιρα που συστήνει, ευθύς εξαρχής, ένα φιλμικό σύμπαν ευαίσθητο και πλήρως εναρμονισμένο στα καλέσματα της άλλης πλευράς της όχθης.

Υπάρχει μια οργανική προσέγγιση της υπόθεσης εδώ, από την άποψη πως το φολκλόρ αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας της εκεί κοινότητας, με αποτέλεσμα τα πάντα να ερμηνεύονται με όρους μαγικούς. Διόλου τυχαία το παιδικό πένθος και η προσπάθεια συμβιβασμού με την αμετάκλητη «αναχώρηση» της γιαγιάς από τα εγκόσμια, μεταφράζεται απευθείας από τους κατοίκους του χωριού ως κάτι το υπερφυσικό, έναν δαιμονισμό της Σαλομέ, τίνι τρόπω, από το πνεύμα της γιαγιάς της.

Τραβώντας από το σενάριο η Πορτογαλίδα δημιουργός συνθέτει έναν κόσμο που δεν βρίσκεται καθόλου μακριά από την ελληνική πραγματικότητα, τόσο σε επίπεδο αναπαραστατικό (θα μπορούσε να πρόκειται για ένα τυχαίο, ελληνικό χωριό κάποιο καλοκαίρι), όσο και σε επίπεδο σύνδεσης με την λαογραφική παράδοση. Η Μέιρα τροφοδοτεί σκηνοθετικά τούτο το διφορούμενο, κινηματογραφώντας σκηνές που μπλέκουν την πραγματικότητα με την – παιδική – φαντασία, ενώ υπάρχουν και στιγμές ειλικρινά μυσταγωγικές, όπως εκείνη που η Σαλομέ κοιτάζει το είδωλό της στον καθρέφτη, αλλά και η σκηνή στο κοτέτσι.

Η Μέιρα αντλεί από τα δικά της βιώματα, κατασκευάζοντας έναν κόσμο που ζει και αναπνέει με τους δικούς του κανόνες, χρησιμοποιώντας το μοτίβο της μάγισσας ως βάση μιας συζήτησης (την οποία κανείς δεν θέλει να κάνει), άμεσα σχετιζόμενη με το ξαφνικό μεγάλωμα έπειτα από τον χαμό ενός αγαπημένου προσώπου και το αναπόφευκτο πέρασμα από την παιδικότητα, στον φωνακλάδικο και γεμάτο σύγχυση κόσμο των ενηλίκων.

Το «Ζωντανό Πνεύμα» είναι πρωτίστως μια ταινία για την απώλεια που πονάει και ενίοτε ενώνει, το δε τέλος φέρνει στον νου την ταινία του Νίκου Γραμματικού «Ο Βασιλιάς» όπου εκεί ο ήρωας του Βαγγέλη Μουρίκη θυσιάζεται «ως αμνός επί σφαγή», ως άλλος βασιλιάς της σποράς, για το καλό της κοινότητας. Εδώ δεν είναι η κοινότητα αυτή που έχει ανάγκη από ένωση, αλλά η οικογένεια και αυτό επιτυγχάνεται μονάχα με τον ενταφιασμό της γιαγιάς και την – πιθανή – συνέχιση του έργου της από την νέα γενιά της Σαλομέ που ακόμα πιστεύει σε ανθρώπους και σε πνεύματα.