Essential cinema #82: «Η Πανδώρα και ο Ιπτάμενος Ολλανδός» (1951) του Άλμπερτ Λιούιν - αφιερωματα , θεματα || cinemagazine.gr
13:50
14/2

Essential cinema #82: «Η Πανδώρα και ο Ιπτάμενος Ολλανδός» (1951) του Άλμπερτ Λιούιν

Τo cinemagazine συγκεντρώνει μερικές από τις κορυφαίες ταινίες που έγιναν ποτέ και γράφει αναλυτικά γι’ αυτές. Σήμερα μια αγάπη που διαπερνά το χρόνο και δημιουργεί την ψευδαίσθηση της έκτης αίσθησης.

Από τον Τάσο Μελεμενίδη

Επτά χρόνια πριν τη μεγάλη κινηματογραφική στιγμή που χάρισε ένας Βρετανός σε αμερικανική παραγωγή (ο Άλφρεντ Χίτσκοκ στο «Vertigo»), ένας αμερικανός βρέθηκε σε μια βρετανική παραγωγή ανυψώνοντας τις αρετές και της προσδοκίες μιας ούτως ή άλλως απαιτητικής δουλειάς. Η σύνδεση των δύο ταινιών δεν είναι τυχαία, ιδανικά θα αποτελούσαν κομμάτια ενός double bill, αφού πραγματεύονται τη σχέση των δύο μεγαλύτερων μυστηρίων της ζωής (του έρωτα και του θανάτου) σε ένα πλαίσιο το οποίο διαπερνά το μεγεθος του χρόνου και εκτείνεται πέρα από την ιστορία που αφηγείται, έχοντας παράλληλα ενσωματώσει χρώματα, σκηνικά, μουσική και μοντάζ προς αυτή την κατεύθυνση. 

Η ιστορία του «Ιπτάμενου Ολλανδού» κυκλοφορούσε στην Ευρώπη από τον 17ο αιώνα και ήταν η πιο διάσημη από όσες συνόδευαν την εποχή της κυριαρχίας της χώρας στους ωκεανούς, ως βασική ναυτική βάση για πλοία που ταξίδευαν σε όλο τον, νέο ακόμη, κόσμο. Το όνομα αφορούσε ένα πλοίο-φάντασμα που ταξίδευε μόνο του ακολουθούμενο από την κατάρα να μη μπορεί να αράξει πουθενά, περιπλανώμενο αιωνίως στην άγρια θάλασσα. Οι παραλλαγές της ιστορίας, που παραλλήλιζε το πλοίο με τις βασανισμένες ψυχές όσων έφαγαν τη ζωή τους στα κύματα, έβαλαν στο παιχνίδι της κατάρας την αναζήτηση του ανέφικτου έρωτα με μοναχικούς θαλασσοπόρους που χάνονται στον απέραντο ορίζοντα χτυπημένοι από μια αγάπη που δε θα βρουν ποτέ. 

Ο αμερικανός Άλμπερτ Λιούιν έγραψε ένα σενάριο που βασίστηκε πάνω στο μύθο, με σκοπό να φτιάξει μια σύγχρονη αρχετυπική ιστορία έρωτα που συνδέεται με αυτόν, με τρόπο που αψηφά την έννοια της πραγματικότητας και χάνεται μέσα σε ένα φαντασιακό σύμπαν. Είχε την τύχη να πάρει στο project δυο ηθοποιούς πρότυπα αρρενωπότητας και θηλυκότητας - Τζέιμς Μέισον και Άβα Γκάρντνερ αντίστοιχα, υπέροχοι και οι δυο - και να στήσει την παραγωγή του στην Καταλονία, έχοντας ως βάση μια αχανή παραλία και την αγριεμένη θάλασσα που την ακολουθούσε, τοπίο που με τους κατάλληλους φωτισμούς δημιουργούσε την αίσθηση του απόκοσμου. Εκεί, ο Λιούιν ευτύχησε ξανά, καθώς είχε ως διευθυντή φωτογραφίας τον Τζακ Κάρντιφ, τον άνθρωπο που είχε μεγαλουργήσει στην ενσωμάτωση του Technicolor πάνω στην έννοια του μεγάλου σινεμά την προηγούμενη δεκαετία, πλάι στους Πάουελ και Πρεσμπέργκερ με τους οποίους έφτιαξε αριστουργήματα.

Ο Κάρντιφ όντως κάνει ασύλληπτα πράγματα ειδικά στις νυχτερινές σκηνές, δεν είναι όμως μόνος. Η Γκάρντνερ κάνει τον χρόνο να σταματά κολυμπώντας γυμνή ως το πλοίο-μυστήριο και τον ιδιοκτήτη του, ο διάλογος τους σπάει τα όρια του απρόσιτου. Η παραλία στην οποία κινούνται γεμίζει από αγάλματα, τοποθετημένα προς μια προσαρμογή του επίγειου παράδεισου, ενώ περίεργα αντικείμενα διακοσμούν τους κλειστούς χώρους - από ένα σκάκι με γεωμετρικά σχήματα σχεδιασμένο από τον Μαν Ρέι ως πολλά σπάνια κομμάτια από την προσωπική συλλογή του σκηνοθέτη. Ο έρωτας που επίκειται συστήνεται πρώτα με όρους αισθητικής ανωτερότητας, πριν τα πρόσωπα και τα λόγια των πρωταγωνιστών αναλάβουν δράση. 

Κι εκεί φυσικά η ταινία απογειώνεται. Όλα συντονίζεται πάνω στην επίτευξη του ανέφικτου, την υπερρεαλιστική μαγνητική δύναμη που ενώνει δυο χαρακτήρες εντελώς διαφορετικούς στο ξεκίνημά τους και αναπτυγμένους σεναριακά έτσι ώστε να αποτελούν βασικά πιόνια προς την υπόκλιση στον Μεγάλο Έρωτα, αυτού που θα νικήσει το δεύτερο μυστήριο, το θάνατο. Πριν από το «εδώ γεννήθηκα και εδώ πέθανα» της Μάντλιν στο «Vertigo», υπήρξε το όνειρο της Πανδώρας (της γυναίκας που άγγιξε τα μυστικά των θεών κατά τη μυθολογία μας) που ένωσε φαντασία και πραγματικότητα κάτι που πιστοποιεί η κάμερα του Λιούιν με το πλάνο σε μια κλεψύδρα που έχει σταματήσει. Timeless αγάπη, timeless φιλμ. 

PANDORA AND THE FLYING DUTCHMAN
H. Βασίλειο, 1951
Σκηνοθεσία: Άλμπερτ Λιούιν Σενάριο: Άλμπερτ Λιούιν Φωτογραφία: Τζακ Κάρντιφ Μουσική: Άλαν Ρόουσθορν Πρωταγωνιστούν: Τζέιμς Μέισον, Άβα Γκάρντνερ, Νάιτζελ Πάτρικ, Σίλα Σιμ, Μάριο Καμπρέ Διάρκεια: 122΄