12:59
10/12

Ένας έπος για την αιωνιότητα: Σαν σήμερα η παγκόσμια πρεμιέρα του «Λόρενς της Αραβίας»

Γιατί όμως; Όπως και με κάποιες άλλες ταινίες («Ο Νονός», «Ο Πολίτης Κέιν») που είναι τόσο θρυλούμενες, τόσο υπερχειλίζουσες υπερθετικών και μυθοποίησης, εύλογα γεννάται η απορία σ' ένα νεότερο κοινό, αλλά και σε λιγότερο επιρρεπείς στο δέος θεατές, για τους λόγους αυτής της τιμής.

Η απάντηση δεν μπορεί βέβαια να είναι (μόνο) ποσοτική – επειδή είναι πολυβραβευμένη (επτά όσκαρ από δέκα υποψηφιότητες) – ούτε μπορεί να περιοριστεί στην ομόφωνη αποτίμηση της ταινίας από την κριτική της εποχής και τους ιστορικούς του σινεμά. Το ερώτημα παραμένει και οφείλει να απαντάται: Τι είναι αυτό που κάνει τον «Λόρενς της Αραβίας» τόσο σημαντική ταινία;

Μια ταινία χρίζεται σημαντική όταν πραγματεύεται σημαντικά ερωτήματα αποτελεσματικά. Φαινομενικά, και στον συχνά άκρατο σχετικισμό μιας εποχής που αρέσκεται να εκθρονίζει δίχως απαραίτητα να αντικαθιστά, το τι είναι σημαντικό ποικίλει. Ωστόσο αυτή είναι μια άλλη συζήτηση. Στο πάνελ ανθρώπων που μια συζήτηση περί τέχνης αφορά, το ζήτημα της Εξουσίας, του Ανθρώπου που την ασκεί καθώς και το πλήθος των επιπτώσεών της στον χαρακτήρα ανθρώπου και περιβάλλουσας Ιστορίας, είναι ένα αυτόχρημα σημαντικό ζήτημα. Από πολιτικής πλευράς δε, το σημαντικότερο. (Κι αν προσέξεις τόσο ο «Νονός» όσο και ο «Πολίτης Κέιν» που προαναφέρθηκαν, το ίδιο πραγματεύονται.)

«Ο Λόρενς της Αραβίας» λοιπόν μιλά για την εξουσία, τις μορφές στρατιωτικής, πολιτικής, χαρακτηρολογικής δύναμης που εξασκούμενες επηρεάζουν τη ροή της Ιστορίας δηλαδή τις ζωές των ανθρώπων. Ασφαλώς η πορεία είναι αμφίδρομη. Ταυτόχρονα με τα αποτελέσματα της χρήσης της εξουσίας αυτής προς το κοινωνικό περιβάλλον, υπάρχουν και τα αποτελέσματα σ' αυτόν που την εξασκεί. Έτσι, ο «Λόρενς» χτίζει ένα παράλληλο σύμπαν (αυτό που το σοβαρό σινεμά οφείλει να οικοδομεί) στο οποίο συνδιαλέγεται (διεξοδικά) το αποτέλεσμα με τη ρίζα ενός κεφαλαιώδους φαινομένου. Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, το σινεμά που καταπιάστηκε με κάτι τέτοιο δεν είναι συχνό. Ακόμα περισσότερο, δεν καταπιάστηκε με αυτό τόσο αποτελεσματικά, τόσο που να επηρεάσει σύσσωμη την ανθρωπότητα που το παρακολούθησε, καταλήγοντας μέρος του καθημερινού πολιτισμού της εποχής που το ανέθρεψε.

Υπήρξαν και διαφωνίες – αλίμονο, δείξε μου μια ταινία χωρίς αντιφρονούντες να σου δείξω μια αδιάφορη ταινία. Διαφωνίες που θεωρούν τις ιστορικές ανακρίβειες του έργου ή ακόμα και διαφωνίες που βρίσκουν ρηχή την αντιμετώπιση της ιστορικής φυσιογνωμίας του T.E.Λόρενς. Έργο μιας παρουσίασης όπως αυτή δεν είναι η δικαννική αντιμετώπιση των διαφωνούντων, ωστόσο αποτολμώ για τους πρώτους και μόνο μιαν απόκριση. Δουλειά της τέχνης δεν είναι η ιστοριογράφηση, αυτή είναι δουλειά της επιστήμης της Ιστορίας. Η τέχνη οφείλει την δημιουργία ενός αφηγήματος, πλήρους και συγκροτημένου χαρακτηρολογικά κι αισθητικά, με σκοπό τόσο την τοποθέτηση των ερωτημάτων όσο και τις απαντήσεις, όσο ευρέως εννοεί κανείς τη λέξη, που οι δημιουργοί της αποκρυσταλλώνουν. Όσο καλύτερο το έργο, τόσο διαυγέστερες οι «απαντήσεις» - τα εισαγωγικά απαραίτητα.

Ο «Λόρενς της Αραβίας», χαραγμένος στη πέτρα από τον Ντέιβιντ Λιν, στο αξέχαστα ευρύ σινεμασκόπ του, φωτογραφημένος στην εντέλεια από τον Φρέντι Γιανγκ, παιγμένος ιδιοφυώς από τον Πίτερ Ο' Τουλ, μονταρισμένος υποδειγματικά από την Άνν Κόουτς (και επιβλέποντα, όπως πάντα, τον ίδιο τον Λιν), μελωδημένος από τον Μορίς Ζαρ στην κορυφαία στιγμή του και χτισμένος πλάνο-πλάνο σαν μια κατασκευή που όμοιά της όχι μόνο δεν βρίσκεις αλλά κάνει μετέπειτα δημιουργούς (τον Στίβεν Σπίλμπεργκ πρώτο απ' όλους) να απορούν πώς στην ευχή γυρίστηκε, είναι ένα κομμάτι αναλογικού σινεμά σαρωτικής ευκρίνειας στόχων που εντυπώνεται διαχρονικά.

Στο 2.20:1 κάδρο της, σε σκηνές όπως αυτή του σπίρτου που γίνεται ανατολή, του ερχομού του Άντονι Κουίν από το βάθος της ερήμου (μια ειδική κάμερα κατασκευάστηκε ειδικά γι' αυτή τη σκηνή και δεν ξαναχρησιμοποιήθηκε έκτοτε!), αυτή της επέλασης στην Άκαμπα, μια «κινηματογραφική» πόλη που χτίστηκε για την ταινία με περισσότερα από 300 κτίρια ή (αδιανόητα για επική παραγωγή) στιγμών όπως αυτής που ο Λόρενς περπατά στη νυχτερινή έρημο συλλογιζόμενος (πώς θα κατακτηθεί ένα έδαφος, πώς θα εκληφθεί η στρατηγική του απόφαση ή, μήπως, πώς – αν ποτέ – θα συνέλθει ποτέ ο ίδιος από μια τέτοια απόφαση;), ο Λιν συνέταξε ένα ολάκερο είδος σινεμά, αυτό που μπόρεσε να συγχωνεύσει τον γιγάντιο εξωτερικό ιστορικό καμβά με την απόλυτα προσωπική επεισοδιακή ιστορία.