11:47
5/12

Φριτς Λανγκ: Το ολοκληρωμένο μεγαλείο της σκηνοθεσίας

Ας διασαφηνίσουμε από την αρχή ένα πράγμα. Το πάθος της σινεφιλίας μας οδηγεί συχνά στην κατάχρηση υπερθετικών χαρακτηρισμών, όμως σε αυτό το πάθος εξαντλούνται και οι δικαιολογίες μας. Κάποιες περιπτώσεις, έργων και καλλιτεχνών, οφείλουν πρώτα από μας, να διαχωρίζονται. Η περίπτωση Φριτς Λανγκ, εγκλωβισμένη καθώς είναι στην φρικτή λήθη που επιφυλάσσεται στο παλιό και ανεπίκαιρο, δεν παύει στη συνείδηση εκείνων που βλέπουν το σινεμά στην ιστορική του προοπτική και την αισθητική του σημασία, να είναι ένας από τους 10 σημαντικότερους σκηνοθέτες όλων των εποχών.

Ο Λανγκ γεννήθηκε στην Βιέννη, πολέμησε και τραυματίστηκε (τρις) στον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο και μπήκε στο σινεμά όταν ο Μεσοπόλεμος άρχιζε να γεννά τον κινηματογραφικό εξπρεσιονισμό και η Γερμανία εξελισσόταν στο κέντρο της Ευρώπης (ίσως και του κόσμου) για τη νεότευκτη τέχνη. Στα χέρια του Έρικ Πόμερ, στην θρυλική UFA (την γερμανική υπερδύναμη στην κινηματογραφική παραγωγή της εποχής), ο Φριτς Λανγκ ανδρώθηκε καλλιτεχνικά και σχεδόν άμεσα παρέδωσε τα πρώτα δείγματα γραφής που θα άφηναν την κοινότητα της εποχής άναυδη.

Από τα 30 ως τα 40 του ο Λανγκ είχε φτιάξει ρομαντική φαντασία («Destiny», 1921), την επική φαντασία (η διλογία των Νιμπελούγκεν, 1924) επιστημονική φαντασία («Μετρόπολις», 1927, «Woman in the Moon», 1929), το πρώτο serial killer έργο («Μ», 1931) και τα πρώτα δύο μέρη μιας (αργότερα) τριλογίας πάνω στην εγκληματική φύση, το πεπρωμένο, την προμηθεϊκή τάση του ανθρώπου, αλλά και την ανθρώπινη Ιστορία. Στον «Δόκτωρα Μαμπούζε» (1922, 1933, 1960) ο Λανγκ έβαλε τις προφητικές βάσεις περιγραφής ενός ολάκερου αιώνα, περιέγραψε το αυγό του ναζιστικού φιδιού κι επηρέασε όλο το σινεμά που βλέπουμε ως σήμερα μέχρι τις κόμικ παρυφές του περιγράφοντας το είδος του αρχι-Κακού που κυριαρχεί από τις ταινίες των υπερηρώων ως τα Τζέιμς Μποντ.

Με την επίσημη άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, το Κόμμα, έχοντας εντελώς παρερμηνεύσει (ή απλά θέλοντας αυτή τη σκηνοθετική δύναμη με το μέρος της) το έργο του σκηνοθέτη, ζήτησε (δια του Γκέμπελς αυτοπροσώπως) από τον Λανγκ να γίνει ο Νο 1 της γερμανικής βιομηχανία του κινηματογράφου. Με τρόπο εξίσου κινηματογραφικό ο Λανγκ διηγείται πως κατάφερε τελικά να ξεφύγει (βλέπε βίντεο στο τέλος του κειμένου) από τα νύχια των ναζί που παρά τα καρυκεύματα (που ο Λανγκ συνήθιζε στις συνεντεύξεις του) είναι μια ιστορία πέρα για πέρα συναρπαστική. Εν τέλει μετανάστευσε στην Αμερική, μεταμορφώνοντας, μαζί με πλήθος καλλιτεχνικών μεταναστών, το Λος Άντζελες σε μια αποικία της Βαϊμάρης, εκείνης της εκπληκτικής φουρνιάς κεντροευρωπαίων ηθοποιών, σκηνοθετών, σεναριογράφων, φωτογράφων, τεχνικών που επάνδρωσαν το Χόλιγουντ και χάραξαν στην ιστορία και τη φήμη του την υπογραφή τους.

Ο Λανγκ στο Χόλιγουντ μπαίνει στη δεύτερη φάση της καριέρας του, μια φάση που αρχικά ασχολείται αρκετά με το σύννεφο του πολέμου και τον γερμανικό ολοκληρωτισμό («Man Hunt» – 1941, «Hangmen Also Die!» - 1943) αλλά στην πραγματικότητα αποκαλύπτει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον γύρω από την ηθική, τους θεσμούς, την ελευθερία, την δικαιοσύνη, το δίκαιο και την διαρκή πάλη του ανθρώπου απέναντι σε δυνάμεις που τον δυναστεύουν απαγορεύοντάς του ποικιλοτρόπως την έκφραση. Αναπόφευκτα ο Λανγκ θα βρεθεί στην ατραπό του φιλμ νουάρ το οποίο και θα εκφράσει μνημειωδώς και στην δεκαετία του '40 («Woman in the Window» - 1944, «Scarlet Street» – 1945, «Cloak and Dagger» – 1946) και στην δεκαετία του '50 («Blue Gardenia», «Big Heat» - 1953, «Human Desire» – 1954).

M' ένα mise-en-scene (μια ικανότητα ας πούμε σύμπτυξης στο κάδρο, την αρχιτεκτονική, το φως και τους ηθοποιούς του, εντυπωσιακού όγκου οργανωμένης πληροφορίας) βγαλμένο από ότι κάθε σοβαρός σκηνοθέτης οραματίστηκε πως θα μπορούσε ποτέ να καταφέρει, ο Λανγκ χώρεσε μέσα στις ιστορίες του ένα βαθύ – και μαζί αποστασιοποιημένο, ο Λανγκ δεν είναι μελοδραματικός – ενδιαφέρον για την ανθρώπινη κατάσταση, για ήρωες μπλεγμένους αξεδιάλυτα στα πάθη και τις αδυναμίες τους, για την μανιασμένη σύγκρουση του αόρατου Κράτους με το Άτομο, για την τελική, ειρωνικότατη, συντριβή της ανθρωπιάς από ανθρώπινα αποκυήματα.

Να τον θυμόμαστε τον Φριτς Λανγκ, εμείς τον έχουμε περισσότερη ανάγκη, το έργο του υπάρχει εκεί περιμένονται όχι μόνο την εκτίμηση, αυτή θα είναι ισόβια αδιάπτωτη, μα την εχεφροσύνη των διαδαγμάτων της. Άλλωστε σινεμά βλέπεις όχι μόνο για να περνάς καλά, μα για να μαθαίνεις, μεταξύ άλλων, πως να είσαι κι ένας καλύτερος άνθρωπος.