10:01
20/4

Κινηματογραφικά Πάθη: Απεικονίσεις της Πίστης στον κινηματογράφο

«Ο Λόγος» (Ordet, 1955) του Καρλ Ντράγιερ

Ο Ντράγιερ, ένας εκ των αριθμημένων Χριστιανών δημιουργών του σινεμά, χωράει εδώ την αντιπαράθεση δύο αντιδιαμετρικών αναγνώσεων της ίδιας πίστης και, υπό το Θεϊκό φως φυσικά, κριτικάρει την θεσμική επί της γης αντιπροσώπευση του Θείου, δηλαδή την Εκκλησία. Ωστόσο, ένα πράγμα που μπορεί να συγκινήσει τον (οπωσδήποτε) υπομονετικό θεατή του, δεν είναι η αντιπολίτευση και η «πολιτική» αγωγή κατά του ρόλου των αξιωματούχων της. Είναι αυτό το εκπληκτικό γύρισμα του Ντράγιερ. Σπάνια η πνευματικότητα ορίζεται τόσο χειροπιαστά, σπάνια μια ταινία καταλαμβάνεται τόσο από το πνεύμα της, από την εσωτερική της αλήθεια, από το ενδότατο κινούν της ύπαρξής της. Σπάνια το θέμα μιας ταινίας είναι τόσο πολύ ο τόνος της.

Ο αργός ρυθμός των (αποκλειστικά) πλάνων-σεκάνς, της ρέουσας, σαν εκκρεμούς αλλά και γερά ριζωμένης κίνησης της μηχανής στον οριζόντιο άξονα, του ιερού χορού της κίνησης των ηθοποιών προς και από το κάδρο, της εντελώς σινεματικής ηχητικής μπάντας (ο άνεμος, τα ζώα, το ρολόϊ, η σιωπή, η μουσική) και, τελικά, το φως. Το φως, συμβολικά και πραγματικά, αιτία και ζητούμενο του έργου, τονίζει χαρακτήρες, απουσιάζει από άλλους, τέμνει τα κάδρα και, στο αναστάσιμης συγκίνησης φινάλε, διαχέεται απόκοσμα στο πάλλευκο ντεκόρ ενός θαύματος που ο θάνατος κατέλυσε και, πάλλον και ανυπέρβλητο, ενδέχεται και να σε παραλύσει.

«Ο Βασιλεύς των Βασιλέων» (King of Kings, 1961) του Νίκολας Ρέι

Αναπόφευκτά μια ανάλογη λίστα, μέρες που διάγουμε κιόλας, οφείλει έναν φόρο τιμής στα περίφημα (για κάποιους εξ ημών τουλάχιστον) βιβλικά έπη που κυρίευαν το Χόλιγουντ από την βωβή του εποχή ως τα τέλη του '60. Το ένα από τα δύο που επιλέγουμε είναι η α λα Νίκολας Ρέι («Επανανστάτης Χωρίς Αιτία», «Τζόνι Γκιτάρ», «Bigger Than Life») εκδοχή.

Σκληροτράχηλος τύπος, γήινος και ευθύς στην καλύτερη αμερικανική παράδοση ο Ρέι εγκλιματίζεται με (σχετική) άνεση στον κόσμο της χλαμύδας, παραδίδοντας παραπάνω από ένα ευπρόσωπο γκράντε Τεχνικολόρ έπος, μια πολιτική εκδοχή του Θείου Δράματος (στα χνάρια του «Σπάρτακου» της περασμένης χρονιάς), που ριζώνει το έργο ανάμεσα σε δύο εποχές, αυτήν των Ευαγγελίων κι αυτήν της μοντέρνας πραγματικότητας. Αστοχίες επιτρέπονται, ο Τζέφρι Χάντερ είναι ένας «Ταμπ Χάντερ» Ιησούς – αλλά παίζει καλά – όμως η σκηνογραφική ανωτερότητα, η σπουδαία φωτογραφία και το μεγαλοπρεπές σάουντρακ του Μίκλος Ρόσα εξισορροπούν τις όποιες καλοήθεις ενστάσεις.

«Χειμωνιάτικο Φως» (Winter Light, 1963) του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν

Λίστα κινηματογραφικών επιλογών πάνω στο θέμα της Πίστης άνευ Μπέργκμαν δεν λογίζεται. Το «Χειμωνιάτικο Φως» είναι το δεύτερο μέρος του σκηνοθέτη πάνω στην τριλογία του Θεού, διαδέχθηκε το «Μέσα απ' τον Σπασμένο Καθρέφτη» του '61 και θα το ακολουθούσε επτά (...) μήνες μετά η τελεσιδικία της «Σιωπής».

Δεν υπάρχει ο χώρος να αναφερθούν οι επιρροές του έργου, οπότε μένεις στον Πολ Σρέϊντερ που στήριξε το έργο του πάνω σε τούτο και στις συνεπακόλουθες δραματουργίες περί της θεϊκής αμφιβολίας. Κατανυκτική, παγωμένη ατμόσφαιρα μεταφυσικής απουσίας και απόκοσμης πραγματικότητας, mise en scene που χαράζει τον δρόμο για τους επερχόμενους ορθοδόξους (Κισλόφσκι, Παβλικόφσκι) κι ένα βαρύ, υπογεγραμμένο αποτύπωμα σινεμά άφατης πνευματικότητας που σε 80 λεπτά έχει ολοκληρώσει με αφαιρετική σοφία τις πιο πυκνές διαδρομές θεολογικής σοφίας. Ή της έλλειψής της.

«Η Ωραιότερη Ιστορία του Κόσμου» (The Greatest Story Ever Told, 1965) του Τζορτζ Στίβενς

Παραδοσιακά σφαγιαζόμενη ως αμνοερίφιο της περιόδου του Πάσχα, η ποταμιαία (260 λεπτά) μεγαλοπαραγωγή της MGM κατηγορήθηκε από τον Μαξ φον Σίντοφ Ιησού της (και την κόμμωσή του, ανέκαθεν υπήρχαν τέτοιοι κριτικοί...) μέχρι την χριστιανικά ορθή μέχρι δογματικής κεραίας εικονογραφία της.

Στην πραγματικότητα είναι μια ύψιστου κάλλους υπερπαραγωγή, παρ' όλα της τα ελαττώματα, με έναν εσωστρεφή, παγίως υποφέροντα από την κοσμικά βάσανα και την επίγνωση του μέλλοντός του Ιησού, με εκπληκτική μουσική του Άλφρεντ Νιούμαν και μια σκηνογραφία που διαρκώς παραπέμπει στην κοσμική ζωγραφική του θέματός της. Η ωραιότερη «χολιγουντιανή» Σταύρωση επίσης που οριοθετείται κατανυκτικά από το μάθημα φωτισμού και σκηνοθετικής διεύθυνσης του Στίβενς.

«Στην Τύχη ο Μπαλτάζαρ» (Au Hasard Balthazar, 1966) του Ρομπερ Μπρεσόν

Άλλος αναντικατάστατος της Χριστιανικής μερίδας, ο Ρομπέρ Μπρεσόν, ευρέως άγνωστος πια, δεν ξέρεις αν ο λόγος είναι η φυσική επιλογή ή η άγρια επιδείνωση του γούστου και της άγνοιας γενικότερα. Από αυτόν πρακτικά όποιο έργο κι αν διαλέξεις τη δουλειά του άρθρου την εξυπηρετείς, κρατάμε την ταινία με τον αξιολάτρευτο γαϊδαράκο, που υπόκειται την βαρβαρότερη μεταχείριση διατηρώντας ως το έξοχα διφορούμενο τέλος το χριστιανικά συμβολικό του μεγαλείο. Βασικό σινεμά, έστω κι αν δεν καταφέρνεις να διατηρήσεις χρόνια σχέση μαζί του.

«Αντρέι Ρουμπλιόφ» (1969) του Αντρέι Ταρκόφσκι

Ο ανεξάντλητος φιλόσοφος-ποιητής της Πίστης στην ενδεχομένως πιο δύσβατη στιγμή του – αλλά ποιος λέει πως το προνόμιο της Πίστης είναι εύκολα προσβάσιμο; Τρίωρο έπος ενδοσκόπησης αλλά και επόπτευσης της Ιστορίας και του ρώσσικου χαρακτήρα, απρόσκοπτη οντολογική προσέγγιση της χριστιανικής πίστης ως εγγενούς χαρακτηριστικού της χώρας του, ενατένιση του θρησκευτικού χρόνου και πάνω απ' όλα αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάς ποτέ στον Ταρκόφσκι: Την βαθιά πεποίθηση - πως αλλιώς τόσο πιστός που είναι; - πως η καλλιτεχνική δημιουργία είναι ένα πολιτισμικό γεγονός και δεν μπορεί ποτέ συστήνεται και να παρουσιάζεται με λιγότερη αυτοπεποίθηση από το ότι ο ανθρώπινος κόσμος την χρειαζεται για να ζήσει.