«F for Fake»: Όταν το ψέμα και η αλήθεια στην Τέχνη γίνονται ένα - αφιερωματα , θεματα || cinemagazine.gr
8:00
1/4

«F for Fake»: Όταν το ψέμα και η αλήθεια στην Τέχνη γίνονται ένα

Πρωταπριλιά, οπότε κατάλληλη ευκαιρία για ένα ψευδο-ντοκιμαντέρ που μας θυμίζει τη φύση του αγαπημένου μας ψέματος: του σινεμά. 

Από τον Τάσο Μελεμενίδη

«Ξόδεψα το 98% της καριέρας μου ψάχνοντας χρήματα για ταινίες και μόλις το 2% γυρνώντας τις ταινίες» είχε πει κάποτε ο κουρασμένος Όρσον Γουέλς, που ποτέ δε μπόρεσε να τιθασεύσει το ανεξάντλητο ταλέντο του, ώστε να το φέρει στην ίδια γραμμή με αυτή του τρόπου παραγωγής κινηματογράφου στις ΗΠΑ. Κανείς δε μπορεί να ξέρει τι ψέματα χρειάστηκε να πει και ο ίδιος σε παραγωγούς και χρηματοδότες, ώστε να βρει τους πόρους για κάποια ιδέα του, ελπίζοντας να τη μετουσιώσει σε φιλμ, όχι όμως πάντα πετυχημένα καθώς ως σήμερα τον συνοδεύουν ιστορίες με ημιτελή σενάρια, περιπετειώδη γυρίσματα, καυγάδες και εν τέλει παρατημένες ταινίες. 

Το τελευταίο, ολοκληρωμένο από τον ίδιο, μεγάλου μήκους φιλμ που υπέγραψε ως σκηνοθέτης έμελλε να είναι «μια αληθινή ιστορία για ψέματα», ιδανική ίσως για να συνοψίσει μια μεγαλειώδη, αρχικά ονειρική και αργότερα περιπετειώδη καριέρα ενός τόσο ξεχωριστού δημιουργού. «Το κάνω γιατί και εγώ είμαι ένας τσαρλατάνος» λέει στην αρχή του «F for Fake» ο Γουέλς, κάνονας μαγικά κόλπα σε ένα παιδί, κάθώς άλλωστε υπήρξε, μεταξύ άλλων, και εξαιρετικός ταχυδακτυλουργός. Έχοντας κάνει λοιπόν επιστήμη το ψέμα (αυτό δεν κάνει άλλωστε και ένας σκηνοθέτης;) ανιχνεύει με έναν πρωτότυπο τρόπο την έννοια του ψέματος. 

Το «F for Fake» ήταν στην αρχική του μορφή ένα ντοκιμαντέρ για την απίστευτη ζωή του Ελμίρ ντε Χόρι, ενός ζωγράφου που ταρακούνησε όσο κανείς τα θεμέλια του χώρου του εμπορίου τέχνης. Ταλέντο στις αντιγραφές γνωστών πινάκων είχαν πολλοί, αυτός όμως έκανε κάτι εντελώς διαφορετικό. Αντέγραφε τεχνοτροπίες διάσημων ζωγράφων, φτιάχνοντας πρωτότυπους πίνακες τους οποίους διοχέτευε σε συγκεκριμένο κύκλωμα που με τη σειρά του παρουσίαζε ως «χαμένους» και έβγαζε εκατομμύρια από τις πωλήσεις τους. Ο ντε Χόρι μετέφερε όλες τις κατηγορίες προς τους εμπόρους και θεωρούσε το όλο παιχνίδι ως γελοιότητα. «Έφτιαχνα ένα πίνακα που αν είχε την υπογραφή ντε Χόρι ήταν για πέταμα και αν είχε την υπογραφή Πικάσο κόστιζε εκατομμύρια», λέει από το σπίτι του στην Ίμπιζα όπου πέρασε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του. 

Ο Γουέλς φιλμάρει τον ντε Χόρι με εμφανή τη συμπάθεια προς τον χαρακτήρα του, μιλώντας επίσης με τον δημοσιογράφο Κλίφορντ Ίρβινγκ που ανέλαβε τη βιογραφία του ζωγράφου με τον τίτλο «Fake». Λίγο μετά τα γυρίσματα όμως, ο Ίρβινγκ κατηγορήθηκε πως κυκλοφόρησε μια πλαστή βιογραφία του Χάουαρντ Χιουζ και από το ερώτημα πώς ένας απατεώνας μπορεί να γράφει για τη ζωή ενός άλλου απατεώνα, ο Γουέλς άλλαξε εντελώς της ταινίας του κάνοντας ένα ψευδο-ντοκιμαντέρ για το ψέμα. 

Η σπουδή πάνω στο ψέμα στο «F for Fake» είναι πολυεπίπεδη. Ο Γουέλς χρησιμοποιεί πρωτότυπες τεχνικές και δίνει την ψευδαίσθηση στον θεατή πως βρίσκεται στη μονταζιέρα μαζί του, φτιάχνοντας στο μυαλό του τη δική του εκδοχή της ταινίας. Συστήνει στην αρχή τη σύντροφό του Όγια Κόνταρ, βάζοντάς την να περπατά αμέριμνη με μια κοντή φούστα και φιλμάροντας κρυφά τις αντιδράσεις των ανδρών. Μας ρωτά αν πιστεύουμε ότι αυτό όντως έγινε ή αν είναι κόλπο του μεγαλύτερου ψέματος στην κινηματογραφική αφήγηση, του μοντάζ. 

Αναφέρει την ιστορία του, όταν διάβασε με τόσο δραματικό τρόπο στο ραδιόφωνο τον «Πόλεμο των Κόσμων» που το ανυποψίαστο κοινό των ΗΠΑ νόμιζε πως ήρθαν αρειανοί στη Γη. Μας υπόσχεται πως για μια ώρα θα μας πει μόνο αλήθειες και στο τέλος φτιάχνει μια ψεύτικη ιστορία για την Κόνταρ λέγοντάς μας πως η ώρα που υποσχέθηκε πέρασε κατά 17 λεπτά, στα οποία λέει μόνο ψέματα. Και τηρεί την υπόσχεσή του για τη «μία ώρα αλήθειας», βάζοντας σε αυτήν να μιλούν μόνο ψεύτες. 

Φυσικά, η μελέτη περί του ψέματος στην Τέχνη, έχει άμεση σχέση με το σινεμά. Ο Γουέλς μέσω του έργου του αναρωτιέται προς τι τελικά η τόση έρευνα της αλήθειας από ένα μέσο που στηρίζεται στο ψέμα. Μέχρι και σήμερα στήνονται ομηρικοί καυγάδες για κλέφτες σκηνοθέτες που ξεπατικώνουν τεχνοτροπίες συναδέλφων τους. Έχει όμως σημασία αν το περιεχόμενο που δίνουν έχει μέσα του μια δική του ταυτότητα; Το σινεμά στηρίζεται στο ψέμα και τη χειραγώγηση του θεατή, οπότε αν μια ταινία ισχυρίζεται πως  καταγράφει αληθοφανώς την πραγματικότητα, δεν είναι απαραίτητα ατού της.

Ο Χάνεκε, χρόνια μετά το «F for Fake», έκανε τη διάσημη δήλωση πως «το σινεμά είναι 24 ψέματα το δευτερόλεπτο που υπηρετούν την αλήθεια ή την αναζήτηση της αλήθειας», περιγράφοντας με έναν πολύ λακωνικό τρόπο το αγαπημένο μας αντικείμενο. Ο Γουέλς όμως παραήταν ερωτευμένος με το μέσο για να το περιγράψει με μια ατάκα. Το έκανε με μια ταινία. 

Δείτε παρακάτω το περίφημο δεκάλεπτο (!) τρέιλερ που δημιούργησε ο Γουέλς, τρία χρόνια μετά την ταινία, καθώς και αναλύσεις για τη περίπλοκη δομή της από τον Πίτερ Μπογκντάνοβιτς.