Essential Cinema #47: «Sweet Smell of Success» (1957) του Αλεξάντερ Μακέντρικ

Το 1957, και ύστερα από μια εξαρετική καριέρα στην κλασσική αγγλική κωμωδία, ο Αλεξάντερ Μακέντρικ αποφασίζει να μετακομίσει στις Ηνωμένες Πολιτείες για να γυρίσει την πρώτη του ταινία σε αμερικανικό έδαφος. Έχοντας απολαύσει την εύνοια κοινού και κριτικής χάρη σε ταινίες όπως «Η Συμμορία των Πέντε» και ο «Άνθρωπος με το Λευκό Κοστούμι», ο Σκωτσέζος σκηνοθέτης βρίσκεται ενώπιον της πιο πικρής κινηματογραφικής του εμπειρίας, όταν το «Sweet Smell of Success» συναντά μόνο αντιπάθεια από τους θεατές και εχθρικότητα από τους κριτικούς.

Πολλοί από αυτούς δεν είδαν με καλό μάτι την άκρως επιθετική διάθεση της ταινίας απέναντι στον Τύπο, άλλοι λέγεται πως δέχτηκαν πιέσεις να της επιτεθούν πισώπλατα από τον Γουόλτερ Γουίντσελ, περίφημο και τρομερά επιδραστικό κοσμικογράφο της εποχής, ο οποίος στάθηκε η έμπνευση για τον απολύτως αντιπαθή χαρακτήρα που υποδύεται ο Μπαρτ Λάνκαστερ. Συντετριμμένος από την σφοδρή επίθεση, ο σκηνοθέτης ακολούθησε στο εξής φθίνουσα καλλιτεχνική πορεία και δεν πέρασε πολύς καιρός μέχρι να εγκαταλείψει πρόωρα και δια παντός την κάμερα. Ερωτηθείς χρόνια αργότερα, θα αντιμετώπιζε την ταινία ως το μαύρο πρόβατο ολόκληρης της καριέρας του, αδιαφορώντας εάν το διαβόητο φιλμ του είχε στο μεταξύ αρχίσει να εμφανίζεται σε λίστες με τις καλύτερες μεταπολεμικές δημιουργίες του αμερικανικού σινεμά.

Tο φιλμ εκσφενδονίζεται στην οθόνη σαν πανίσχυρο δηλητήριο

Με το «Sweet Smell of Success» ο Μακέντρικ διηγείται μια γνήσια μοντέρνα τραγωδία: Ένας αριβίστας νεαρός γίνεται το τσιράκι ενός πανίσχυρου αλλά μισάνθρωπου αρθρογράφου που ασκεί υπολογίσιμη εξουσία στους κοινωνικούς και δημοσιογραφικούς κύκλους της Νέας Υόρκης. Σκόπος του έξυπνου αλλά αλαζόνα ήρωα είναι να ακολουθήσει τα χνάρια του καταξιωμένου μα και φθονερού μεσήλικα και να γίνει σύντομα εξίσου διάσημος. Όταν όμως αποφασίσει να φτάσει πολύ χαμηλά για να το καταφέρει αυτό, το τίμημα θα αποδειχτεί βαρύ και για τους δυο αντρες.

Σκιαγραφόντας με τα πιο μελανά χρώματα ένα πορτρέτο παρακμής και διαφθοράς, το φιλμ εκσφενδονίζεται στην οθόνη σαν πανίσχυρο δηλητήριο. Έχοντας έξοχη γνώση των κωδίκων του είδους, ο σκηνοθέτης υπογράφει ένα από τα πιο ανορθόδοξα πλην όμως αυθεντικά φιλμ νουάρ του σινεμά. Η πόλη φιλμάρεται ως μια σύγχρονη τσιμεντένια κόλαση από νέον φωτισμούς, γυαλιστερούς και θορυβώδεις δρόμους, ανώνυμους περαστικούς και σκιές από πανύψηλα κτίρια. Οι χαρακτήρες προέρχονται ή φλερτάρουν με τον υπόκοσμο. Η μοίρα παίζει καταλυτικό ρόλο στις ζωές των ανθρώπων. Οι αληθινοί κακοποιοί είναι ευϋπόληπα δημόσια πρόσωπα με εξουσίες-όπως αυτή του Τύπου- στα χέρια τους. Τα όπλα έχουν αντικατασταθεί από τις λέξεις που τιμωρούν και πληγώνουν ασταμάτητα (η ταινία περιέχει μερικές από τις πιο αιχμηρές ατάκες που γράφτηκαν ποτέ). Και ο θάνατος είναι, πρώτα απ’ όλα, ηθικός και κοινωνικός.

Τα όπλα έχουν αντικατασταθεί από τις λέξεις που τιμωρούν και πληγώνουν ασταμάτητα

Ύστερα από όλα αυτά, ίσως να μην μοιάζει εντελώς αδικαιολόγητη η αποστροφή του τότε κοινού βλέποντας δυο από τους αγαπημένους του ηθοποιούς, τον Μπαρτ Λάνκαστερ και τον Τόνι Κέρτις, να ερμηνεύουν στην οθόνη τα μοντέρνα μητροπολιτικά τέρατα. Τη Νέα Υόρκη να μοιάζει με τεράστιο υπόνομο, κατοικούμενο από πεινασμένους ανθρωπόμορφους αρουραίους. Τον κόσμο της δημοσιότητας να απεικονίζεται ως ένα διεφθαρμένο βασίλειο όπου εξουσία σημαίνει κατάχρηση. Και το σινεμά να αντικατοπτρίζει την αστική παράνοια και την ανθρώπινη ματαιοδοξία σε όλο τους το θλιβερό μεγαλείο. Ιδωμένο κάτι περισσότερο από εξήντα χρόνια αργότερα, το εκπληκτικό «Sweet Smell of Success» παραμένει όχι μόνο μια δημιουργία βγαλμένη από τα πυκνά σκοτάδια της εποχής του μακαρθισμού, αλλά ίσως και το πιο μαυρόψυχο και κυνικό διαμάντι που γέννησε το κλασσικό Χόλιγουντ.

SWEET SMELL OF SUCCESS
ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ, 1957
Σκηνοθεσία: Αλεξάντερ Μακέντρικ Σενάριο: Κλίφορντ Όντετς, Έρνεστ Λέμαν Φωτογραφία: Τζέιμς Γουόνγκ Χόου Μουσική: Έλμερ Μπέρνσταϊν Πρωταγωνιστούν: Τόνι Κέρτις, Μπαρτ Λάνκαστερ, Σούζαν Χάρισον, Σαμ Λέβιν Διάρκεια: 96’