Πορτρέτο μια Σκηνοθέτιδας που Φλέγεται: Μία συνέντευξη με τη Σελίν Σιαμά - αφιερωματα , θεματα || cinemagazine.gr
11:20
10/10

Πορτρέτο μια Σκηνοθέτιδας που Φλέγεται: Μία συνέντευξη με τη Σελίν Σιαμά

Λίγες ταινίες τα τελευταία χρόνια έχουν εισπράξει την αγάπη και τον θαυμασμό που συγκεντρώνει φέτος το καινούριο φιλμ της Σελίν Σιαμά. Λίγες μέρες μετά την πανελλήνια πρεμιέρα του στο 25ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας και καθώς το «Πορτρέτο Μιας Γυναίκας Που Φλέγεται» είναι έτοιμο να συναντήσει το κοινό στις αίθουσες της χώρας, διαβάστε τη συνέντευξη που μας παραχώρησε η Γαλλίδα σκηνοθέτρια.

Συνέντευξη στον Κωστή Θεοδοσόπουλο

Δημιουργός των «Girlhood», «Tomboy» και «Water Lilies», σεναριογράφος των «Being 17» και «My Life as a Zucchini» , φεμινίστρια και μέλος της κολεκτίβας 50/50 η οποία παλεύει για την ίση εκπροσώπηση των γυναικών στην κινηματογραφική βιομηχανία, η Σελίν Σιαμά αποτέλεσε την πιο υπέροχη έκπληξη του φετινού φεστιβάλ Καννών. Όχι μόνο επειδή υπήρξε ένα από τα μεγάλα φαβορί για την κατάκτηση του Χρυσού Φοίνικα, ούτε επειδή κέρδισε τελικά το Βραβείο Καλύτερου Σεναρίου και το Queer Palm, αλλά κυρίως γιατί με το «Πορτρέτο μια Γυναίκας που Φλέγεται» (διαβάστε τη γνώμη μας για την ταινία εδώ) έβαλε την υπογραφή της σε ένα πολυεπίπεδο και βαθιά συγκινητικό κομψοτέχνημα, σε ένα φιλμ το οποίο συγκαταλέγεται ήδη στα καλύτερα της χρονιάς - και όχι μόνο.

Είχα την τύχη να το παρακολουθήσω σε παγκόσμια πρώτη στην κατάμεστη αίθουσα Λιμιέρ, η οποία μετά το τέλος της προβολής κυριολεκτικά σείστηκε από ένα ονειρεμένο standing ovation διάρκειας δέκα λεπτών. Το επόμενο πρωί προσέγγιζα ανυπόμονος το ξενοδοχείο στο οποίο θα λάμβανε χώρα η συνέντευξη με τη Σελίν Σιαμά, προσπαθώντας να βάλω σε τάξη τις απορίες μου και να ιεραρχήσω τις ερωτήσεις που θα μου αναλογούσαν.

Στην ηλιόλουστη ταράτσα, μας περίμενε η Γαλλίδα σκηνοθέτρια, πρόσχαρη και εμφανώς ευδιάθετη, γνωρίζοντας ήδη ότι η αποδοχή της ταινίας από τους κριτικούς ήταν καθολική. Αν και κουρασμένη από τον βαρύ πρόγραμμα των ημερών, η Σιαμά ανέλυσε εις βάθος τις ερωτήσεις που της τέθηκαν σχετικά με το νέο της φιλμ και όταν στην κουβέντα έπεσε το θέμα της γυναικείας ισότητας στον χώρο του σινεμά, δεν μάσησε τα λόγια της.

Διαβάστε ακόμη:
«Είναι σαφώς ανώτερο να σκανδαλίσεις μέσω μιας ιδέας»: Η Αντέλ Ενέλ μιλά στο cinemagazine.gr

Πήρα απόφαση να κάνω μια ταινία εποχής καθώς ένιωθα ότι θα μιλούσε ιδανικά και για το παρόν

Η ταινία σας απέσπασε εξαιρετικές κριτικές.

Δεν είχα χρόνο να διαβάσω καμία κριτική, μόνο πρόλαβα να δω τα αστεράκια και...(πλατύ χαμόγελο)

Περιμένατε να είναι τόσο καλές;

Δεν θα έλεγα ότι το περίμενα αλλά ξέρετε, βρισκόμαστε στις Κάννες, στη μεγαλύτερη κινηματογραφική διοργάνωση του κόσμου και σε αυτό το πλαίσιο μου αρέσει που έλαβα αγάπη από τους κριτικούς, εξάλλου γύρισα μια ιστορία αγάπης.

Πως ξεκινήσατε να δουλεύετε αυτή την ιστορία;

Ξεκίνησα με αρκετές επιθυμίες τις οποίες προσπάθησα να συνδυάσω. Για δύο με τρία χρόνια ονειρευόμουν πράγματα για το φιλμ χωρίς να γράψω λέξη, εκτός του τίτλου, στον οποίο κατέληξα πολύ νωρίς. Οι επιθυμίες μου ήταν να φτιάξω μια ερωτική ιστορία, να δουλέψω ξανά με την Αντέλ Ενέλ και να μιλήσω για μια γυναίκα καλλιτέχνιδα. Όταν μου ήρθε η ιδέα με την ζωγράφο, αποφάσισα να κάνω μια έρευνα για τις καλλιτέχνιδες από την εποχή των σπηλαίων μέχρι σήμερα. Μέσα από αυτό το ταξίδι, ανακάλυψα ότι το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα άνθισαν και γνώρισαν επιτυχία αρκετές γυναίκες ζωγράφοι που στη συνέχεια διαγράφηκαν από τα βιβλία της Ιστορίας της Τέχνης. Είδα το σύνολο των έργων τους, συγκινήθηκα και προβληματίστηκα από αυτή τη διαγραφή, η οποία είναι πράξη πολιτική, αλλά και από το γεγονός ότι αυτές οι εικόνες λείπουν από τη ζωή μου και έτσι πήρα απόφαση να κάνω μια ταινία εποχής καθώς ένιωθα ότι θα μιλούσε ιδανικά και για το παρόν.

Πόσο δύσκολο ήταν να κάνετε αυτή την έρευνα δεδομένου ότι η Ιστορία έχει γραφτεί μέσω ενός -επί το πλείστον- ανδρικού βλέμματος;

Δεν ήταν εύκολο, ευτυχώς πήγα στο Λονδίνο και εκεί βρήκα ένα βιβλίο με τίτλο «Γυναίκες Ζωγράφοι του 18ου Αιώνα» το οποίο με ενθουσίασε. Μετά με βοήθησε το ίντερνετ, ένα λήμμα με οδηγούσε σε ένα άλλο και αυτό με την σειρά του σε κάποιο άλλο. Στην Γαλλία έχουμε χώρους όπου φυλάσσονται τα αρχεία και τους αντίστοιχους ερευνητές. Δουλέψαμε με μια ιστορικό - κοινωνιολόγο η οποία ειδικεύεται στην συγκεκριμένη περίοδο και τις γυναίκες ζωγράφους. Στη συνέχεια έγραψα το σενάριο, στο οποίο προτίμησα να επινοήσω την ζωγράφο απ’ το να χρησιμοποιήσω κάποια υπαρκτή προσωπικότητα του παρελθόντος κυρίως επειδή θεώρησα ότι επινοώντας μία θα ήταν σαν να μιλάω για όλες τους.

Πείτε μας λίγα λόγια για την σκηνή της έκτρωσης. Πώς την προσεγγίσατε;

Όπως προείπα, ήμουν στεναχωρημένη εξαιτίας εκείνων των χαμένων εικόνων από την ζωή μου και ένας από τους στόχους του φιλμ είναι να δημιουργήσει αυτές τις χαμένες εικόνες και ιστορίες. Έχω δει πολλές ταινίες αλλά δεν υπάρχουν αρκετές σκηνές έκτρωσης στο σινεμά, είναι εξαιρετικά σπάνιες. Ένα όμορφο πρόβλημα για μένα ήταν το πώς θα δώσω ουσιαστικά πίσω σε αυτές τις γυναίκες το σώμα, την ψυχή και την καρδιά τους. Ήθελα να να δείξω τον κόσμο τους, την ιδιωτική τους ζωή, πληροφορίες που δεν έφτασαν σε εμάς γιατί υπήρξαν ελάχιστες γυναίκες που τελικά κατάφεραν να πουν την ιστορία τους. Η σκηνή της έκτρωσης είναι μέρος αυτής της προσπάθειας και το γεγονός ότι υπάρχει ένα μωρό σε αυτή, είναι μια δυνατή κινηματογραφική εικόνα η οποία μπορεί να ερμηνευθεί σε διαφορετικά επίπεδα. Είναι μια ποιητική εικόνα και ίσως για αυτό και να είναι πολιτική, επειδή ακριβώς έχει διαφορετικά επίπεδα.

Σελίν Σιαμά με το καστ της ταινίας στο photocall των Καννών

Είναι ένα πολιτικό εγχείρημα και ελπίζω να φαίνεται αυτό στην ταινία

Υπάρχει μια αίσθηση ισότητας και αλληλεγγύης που διέπει την σχέση των χαρακτήρων παρότι ανήκουν σε διαφορετικές κοινωνικές τάξεις. Ήταν αυτή η πρόθεσή σας;

Ναι, ήταν μια πρόθεση που γεννήθηκε κατά την δημιουργία της ταινίας και μέχρι το μοντάζ και την μίξη του ήχου ήταν κάτι που εξελισσόταν σε ολοένα και πιο σημαντικό. Ήθελα μια ταινία με οριζόντιες δομές και όχι κάθετες, καμιά ηγεμονία του καλλιτέχνη, να μην υπάρχει κάποιος που  «γνωρίζει» και κάποιος που όχι. Και αυτό το συνειδητοποίησα κατά την διάρκεια του κάστινγκ όπου συνάντησα πολλές ηθοποιούς από διάφορα μέρη. Όταν είδα τη Νοεμί Μερλάν κατάλαβα αμέσως ότι ήταν ιδανική: ίδιο ύψος με την Αντέλ, ίδια ηλικία, είναι και οι δύο πολύ έντονες με διαφορετικό τρόπο η καθεμία. Όταν στάθηκαν δίπλα η μία στην άλλη έβλεπα την ισότητα που έψαχνα. Και συνέχισα να την επιζητώ και κατά την διαδικασία της σκηνοθεσίας των ηθοποιών και αργότερα στο μοντάζ  Ακόμα και στην περίπτωση της υπηρέτριας, αυτή η γυναικεία αδελφότητα καταργεί την μεταξύ τους ιεραρχία. Όλα αυτά ήταν γραμμένα στο σενάριο αλλά προσπάθησα να τα ενσωματώσω οργανικά και στο γύρισμα. Είναι ένα πολιτικό εγχείρημα και ελπίζω να φαίνεται αυτό στην ταινία.

Μιλώντας για βλέμμα, η Μαριάν παρακολουθεί την Ελοῒζ για να την ζωγραφίσει. Μιλήστε μας για τη δική σας ματιά πάνω σε αυτούς τους χαρακτήρες.

Ήθελα η ταινία να είναι γεμάτη ιδέες αλλά όχι θεωρητικού τύπου, περισσότερα σαν παιχνιδιάρικη βόλτα, να έχει και λίγο πλάκα. Από την αρχή που έγραφα προσπάθησα να εκμεταλλευτώ και να ξεδιπλώσω κάθε πτυχή τους και να μην σταθώ απλά στις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις. Χρησιμοποιώντας δύο timelines, δημιούργησα μια παράξενη ισορροπία. Παρακολουθούμε δύο ανθρώπους να ερωτεύονται βήμα το βήμα, Παρακολουθούμε την απόλαυση, την ματαίωση, την έκπληξη και την ευχαρίστηση της αμοιβαιότητας ενός έρωτα που  προκύπτει και από τον θαυμασμό για τις πνευματικές αρετές του άλλου. Όμως, υπάρχει και ένα ακόμη timeline στην ταινία το οποίο μιλάει για την χαμένη αγάπη και την ανάμνηση ενός έρωτα καθώς και για το πώς αυτός είναι ικανός να θρέψει την χειραφέτηση. Δεν κοιτάζω μόνο εγώ τις πρωταγωνίστριες, αυτές επίσης κοιτάζουν εμένα. Στην ταινία μας δεν υπάρχει η λογική της μούσας και όλα είναι αποτέλεσμα συνεργασιών και συζητήσεων, είμαστε συνδημιουργοί.

Υπάρχει μια οργανωμένη διεκδίκηση των γυναικείων δικαιωμάτων στην κινηματογραφική βιομηχανία;

Δουλεύουμε πάνω σε αυτό. Υπάρχει η φιλία αλλά υπάρχει και η ιστορική στιγμή. Για παράδειγμα η υπόθεση Γουάινστιν και το κίνημα #MeToo αποσιωπήθηκε στην Γαλλία, δεν έγινε κανένας διάλογος για την ισορροπία των φύλων στη βιομηχανία, για την κατανομή των θέσεων εξουσίας και ήταν απλά μια κουβέντα για τον πουριτανισμό, την ελευθερία της δημιουργίας κλπ. Οπότε αποφασίσαμε να φτιάξουμε μια κολεκτίβα, η οποία αποτελείται από γυναίκες και άνδρες και αριθμεί 1500 μέλη. Και την φτιάξαμε για να σκεφτόμαστε μαζί, για να βρίσκουμε την απαιτούμενη αλληλοϋποστήριξη, να προτείνουμε εργαλεία και να αποτελέσουμε τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των θεσμών και της βιομηχανίας έτσι ώστε να αλλάξουμε τα πράγματα. Αυτό φέρνει αρκετή φιλία στη ζωή μας, αρκετή αλληλεγγύη, είναι κάτι ωραίο να το νιώθεις, νιώθεις λιγότερο μόνος.

Στην ταινία μας δεν υπάρχει η λογική της μούσας και όλα είναι αποτέλεσμα συνεργασιών και συζητήσεων, είμαστε συνδημιουργοί

Ο Τιερί Φρεμό δήλωσε ότι θα υπάρχει αριθμητική ισορροπία μεταξύ των ανδρών και των γυναικών που εργάζονται στο φεστιβάλ μέχρι το 2020. Απ’ την άλλη στο διαγωνιστικό τμήμα έχει συμπεριλάβει μόλις τέσσερις ταινίες από γυναίκες σκηνοθέτριες. Ποια η άποψή σας;

Δεν μπορούμε να πούμε και συγχαρητήρια, καταλαβαίνετε. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι πλέον το συγκεκριμένο θέμα δεν συνιστά απλά την τελευταία ερώτηση στη συνέντευξη Τύπου του φεστιβάλ. (σε αυτό το σημείο μιμείται έναν υποτιθέμενο διάλογο) «Πού είναι οι γυναίκες», «Ε να, ξέρετε, είμαστε στα μέσα μιας διαδρομής», «Αυτά έπρεπε να γίνονται από τις σχολές». Όταν ήμουν εγώ στην γαλλική σχολή κινηματογράφου πριν από 13 χρόνια, το 45% ήταν γυναίκες. Άρα δεν έχει να κάνει με αυτό. Είναι μια πολιτική ερώτηση, μια ερώτηση για το σύστημα την οποία τώρα παίρνουν στα σοβαρά, ίσως επειδή δεν μπορούν να την αποφύγουν, δεν με νοιάζει. Υπάρχει μια πολιτισμική μάχη η οποία με έναν τρόπο έχει νικηθεί αλλά δεν μπορούμε να επαναπαυόμαστε. Το θέμα δεν είναι οι άνθρωποι που εργάζονται για το φεστιβάλ να είναι 50% άνδρες και 50% γυναίκες. Το θέμα είναι το διοικητικό συμβούλιο του φεστιβάλ να είναι μοιρασμένο 50-50.

Εκτός από δύο συγκεκριμένα και μεμονωμένα μουσικά θέματα η ταινία δεν έχει καθόλου μουσική. Ήταν μια επιλογή που είχατε κάνει από το σενάριο ακόμη;

Απ’ την αρχή ήξερα ότι ήθελα να κάνω την ταινία χωρίς μουσική αν και ήταν κάτι που με φόβιζε, μια ιστορία αγάπης χωρίς μουσική είναι τρομακτική. Οφείλεις να το έχεις αποφασίσει από πριν γιατί η ταινία δεν θα έχει τον ίδιο ρυθμό. Η ταινία πρέπει να έχει μια μουσικότητα ακόμα και αν δεν έχει καθόλου μουσική.

Νιώθεις, όμως, ότι η ταινία είναι χορογραφημένη.

Ναι, και ήμουν παθιασμένη με τα βήματα και την μελωδία της χορογραφίας των πρωταγωνιστριών αλλά δεν το έκανα απλά για την πρόκληση αλλά επειδή ήταν μέρος μιας  αναπαράστασης της εποχής που ήθελα να επιτύχω. Ήθελα να βάλω το κοινό σε μια εποχή όπου η μουσική ήταν σπάνια, πολύτιμη, μη διαθέσιμη, η λογοτεχνία επίσης και οι Τέχνες στις ζωές τους ήταν πολύ σημαντικές. Η ταινία μιλάει επίσης για το πόσο σημαντική είναι η Τέχνη στη ζωή μας για να μας παρηγορεί και για το πόσο σημαντικός είναι ο έρωτας γιατί μας οδηγεί στην Τέχνη. Αυτό επίσης είναι το νόημα πίσω από την τελευταία σκηνή της ταινίας.

Το θέμα είναι το διοικητικό συμβούλιο του φεστιβάλ να είναι μοιρασμένο 50-50

Γράφτηκε σε διάφορες κριτικές ότι η ταινία σας αντλεί στοιχεία από δύο φιλμ του Άλφρεντ Χίτσκοκ, τον «Δεσμώτη του Ιλίγγου» και τη «Ρεβέκκα». Συμφωνείτε; Είχατε στο μυαλό σας αυτές τις ταινίες κατά την διάρκεια του γυρίσματος;

Ναι, φυσικά. Για πρώτη φορά στην καριέρα μου έχω παραθέσει συγκεκριμένη αναφορά σε έναν κινηματογραφιστή, τον Μπέργκμαν καθώς έχω χρησιμοποιήσει δύο πλάνα εμπνευσμένα από την «Περσόνα». Πάντα σκέφτομαι τον Χίτσκοκ και το πώς κατασκευάζει σκηνές έντασεις, επίσης σκεφτόμουν πολύ και το «Mulholland Drive» το οποίο οφείλει πολλά στον «Δεσμώτη του Ιλίγγου» οπότε φαντάζομαι από εκεί προκύπτει η σύνδεση.  

Μιλήστε μας για την επιλογή της τοποθεσίας των γυρισμάτων.

Ξεκινά από μια σύμβαση, όπως στο «Ανεμοδαρμένα Ύψη» και τα «Μαθήματα Πιάνου», ήθελα τις πρωταγωνίστριες να είναι σε ένα όμορφο αλλά ταυτόχρονα εχθρικό περιβάλλον. Κάναμε γυρίσματα στην Βρετάνη, λατρεύω το φως της και μου αρέσει που η Βρετάνη δεν σημαίνει πράγματα μονάχα για την Γαλλία αλλά και για την Αγγλία για παράδειγμα.

Εκτός από την αρχή και το τέλος της ταινίας, κατά την διάρκειά της δεν βλέπουμε κανένα άντρα. Θα μας σχολιάσετε την επιλογή σας;

Οι άνδρες δεν ήταν μέρος της ιστορίας οπότε θα ήταν απλά εμπόδια, δεν είχα χρόνο να μιλήσω για εξωτερικούς εχθρούς και δεν ήθελα να χρησιμοποιήσω κάτι που απλά δεν θα ταίριαζε στο σύμπαν που κατασκευάσαμε.

INFO
Η ταινία «Πορτρέτο Μιας Γυναίκας Που Φλέγεται» προβλήθηκε σε πανελλήνια πρώτη προβολή στο 25ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας και κυκλοφορεί στις αίθουσες στις 10 Οκτωβρίου από την Spentzos Films.