«Play it again Sam»: Η ιστορία του θρυλικού soundtrack της «Casablanca» - αφιερωματα , θεματα || cinemagazine.gr
7:33
26/11

«Play it again Sam»: Η ιστορία του θρυλικού soundtrack της «Casablanca»

Με αφορμή τη σημερινή (26/11) επέτειο από την πρεμιέρα της ταινίας στις αμερικάνικες αίθουσες, το ΣΙΝΕΜΑ λέει «Play it again Sam»!

Από τον Πάνο Αχτσιόγλου

Aπό τα πρώτα χρόνια της ιστορίας του σινεμά, η «λαϊκή» μουσική της εκάστοτε περιόδου έπαιζε σημαντικό ρόλο, παρέχοντας με εξαιρετικά επιδέξιο τρόπο πληροφορίες για την εξέλιξη της πλοκής, εισάγοντας ειδικά αφηγηματικά μοτίβα και χαρακτήρες, αλλά και ενσωματώνοντας κοινωνικά, πολιτικά και πολιτισμικά στοιχεία, ικανά να κάνουν μια ταινία αξέχαστη και να την μετατρέψουν σε εμπορική επιτυχία. Γι’ αυτό το λόγο μεγάλα κινηματογραφικά στούντιο του Χόλιγουντ επιδίωκαν την συνεργασία με σπουδαίους μουσικοσυνθέτες, πολλοί εκ των οποίων ήταν Ευρωπαίοι εμιγκρέδες, με υψηλή μουσική παιδεία.

Ίσως περισσότερο από κάθε άλλον μουσικοσυνθέτη ταινιών, αυτός που ορίζεται ως η πλέον εμβληματική φιγούρα είναι ο Μαξ Στάινερ. Ο παγκοσμίως αναγνωρισμένος ως «πατέρας της κινηματογραφικής μουσικής», επηρέασε βαθιά τεχνικές, προσεγγίσεις και συμβάσεις που καθορίζουν ακόμα και σήμερα τους θεμελιώδεις κανόνες που διέπουν την παραγωγή κινηματογραφικής μουσικής στον Δυτικό Κόσμο. Κατά την διάρκεια της εξαιρετικά παραγωγικής του σταδιοδρομίας, ο γεννημένος στην Αυστρία συνθέτης δημιούργησε μερικές από τις πιο σπουδαίες πρωτότυπες μουσικές συνθέσεις για ταινίες της Χρυσής Εποχής του Χόλιγουντ . Η μουσική-ορόσημο, ωστόσο, ίσως και η πιο αντιπροσωπευτική συγχώνευση αμερικάνικων λαϊκών ακουσμάτων και ευρωπαϊκών ρομαντικών συνθέσεων, εξακολουθεί να αποτελεί το σάουντρακ της «Καζαμπλάνκα» του αντιπολεμικού ρομαντικού δράματος του 1941, σε σκηνοθεσία του επίσης Ευρωπαίου Μάικλ Κέρτιζ.

«You must remember this»

Όπως συμβαίνει και με πολλά άλλα δημοφιλή κομμάτια της περιόδου, που χρησιμοποιήθηκαν στις αρχές του Χόλιγουντ (σε φιλμ είτε βουβά, είτε με ήχο), το τραγούδι που μέχρι και σήμερα είναι στενά συνδεδεμένο με αυτήν την ταινία προϋπήρχε. Το «As Time Goes by» γράφτηκε από τον Tin Pan Alley μουσικοσυνθέτη Χέρμαν Χάπφελντ το 1931, για τις ανάγκες του μιούζικαλ του Μπρόντγουεϊ «Everybody's Welcome». Το τραγούδι είχε συμπεριληφθεί επίσης στο θεατρικό έργο των «Everybody Comes to Ricks» το οποίο αν και δεν ανέβηκε ποτέ στην σκηνή, αποτέλεσε ωστόσο τη βάση της «Καζαμπλάνκα». Το κομμάτι δεν άρεσε αρχικά στον Μάξ Στάινερ που ήδη είχε ξεκινήσει να γράφει τη μουσική για την ταινία, ο οποίος και θέλησε να το αντικαταστήσει με κάποια άλλη πρωτότυπη δημιουργία. Τα στούντιο, ωστόσο, διαφώνησαν. Παρόλο που παραπονέθηκε για αρκετό καιρό, τελικά - μετά την τεράστια επιτυχία του φιλμ - παραδέχτηκε σε μία συνέντευξη ότι το συγκεκριμένο τραγούδι «μάλλον είχε κάτι, για να τραβήξει τόσο πολύ την προσοχή».

Το πρωτότυπο τραγούδι στην ταινία, το τραγούδησε ο Ντούλεϊ Γουίλσον, ο διάσημος Σαμ, πιανίστας στο κλαμπ του Μπόγκαρντ, στην πόλη της Καζαμπλάνκας.  Ο ίδιος δεν ήξερε να παίζει πιάνο, παρότι ήταν ένας μάλλον επιτυχημένος ντράμερ. Το πιο ενδιαφέρον όμως είναι ότι ο Γουίλσον δεν καταφέρνει ποτέ να ηχογραφήσει το κομμάτι την εποχή που η ταινία αρχίζει να προβάλλεται στους κινηματογράφους, καθώς το σωματείο μουσικών αποφασίζει να απαγορεύσει κάθε ηχογράφηση την ίδια περίοδο. Έτσι, επανακυκλοφόρησε από τα στούντιο μία προηγούμενη βερσιόν του, εκτελεσμένη το 1931 από τον Ρούντι Βαλέ, η οποία έγινε αμέσως επιτυχία.

Ο Στάινερ κατόρθωσε να ενσωματώσει με μεγάλη επιδεξιότητα την βασική μελωδία στην αυθεντική του ορχηστρική μουσική σύνθεση, μεταμορφώνοντάς την όχι μόνο σε λαϊτμοτίφ, αλλά και σε κινηματογραφικό μέσο αφήγησης. Το «As Time Goes by» έχει πολλαπλούς ρόλους στο φιλμ, λειτουργώντας τόσο μουσικά όσο και στιχουργικά, αποτελώντας ένα οδυνηρό ενθύμιο της χαμένης ευτυχίας των πρωταγωνιστών και της αιώνιας αγάπης τους.

Σε μία από τις πιο διάσημες σκηνές της ιστορίας του σινεμά, η Ίλσα ζητά επίμονα από τον Σαμ να παίξει την αγαπημένη μελωδία του ζευγαριού. Όταν ο Σαμ της απαντάει «δεν το θυμάμαι καλά», η Ίλσα του το σιγοτραγουδάει. Ακόμα και όταν αρχίζει και παίζει την μελωδία στο πιάνο, αυτή, για άλλη μια φορά, επιμένει: «Τραγούδα το Σαμ». Καθώς σταδιακά το ανάλαφρο μοτίβο μετατρέπεται σε θρήνο (με την επιρροή του Στάινερ να είναι κάτι παραπάνω από έκδηλη), τη στιγμή που οι ματιές των δύο πρωταγωνιστών συναντιούνται για πρώτη φορά, το τραγούδι επιδρά στο κοινό με τρόπο εξαιρετικά δυνατό και ταυτόχρονα πολύπλοκο. Κανείς δεν μπορεί να μην αντιληφθεί, σχεδόν ενστικτωδώς, ότι η ιστορία του Ρικ και της Ίλσα δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί, όπως εξάλλου και το ίδιο το θέμα παρουσιάζεται μόνο τμηματικά και ποτέ ολοκληρωμένα.