Αγάπη: ένα ενοχλητικό αριστούργημα
2012-05-21 08:11:35
Υπάρχει κάτι τρομερά ενοχλητικό στην Αγάπη του Μίκαελ Χάνεκε. Κάτι αποκρουστικό. Όπως και σε όλο το προηγούμενο έργο του εξάλλου. Αν το καλοσκεφτείς μάλιστα, το σινεμά του Χάνεκε είναι μια επαναλαμβανόμενη ενόχληση.
Υπάρχει κάτι τρομερά ενοχλητικό στην «Αγάπη» του Μίκαελ Χάνεκε. Κάτι αποκρουστικό. Όπως και σε όλο το προηγούμενο έργο του εξάλλου. Αν το καλοσκεφτείς μάλιστα, το σινεμά του Χάνεκε είναι μια επαναλαμβανόμενη ενόχληση.
Στις παλιότερες ταινίες του, η ενόχληση έβγαινε με την αποτύπωση της βίας. Εδώ βγαίνει με την αποτύπωση των γηρατειών- που κι αυτά όμως, σαν μια εκδοχή της βίας εμφανίζονται.
Ο Ζορζ και η Αν έχουν περάσει τα 80. Είναι μεσοαστοί, ούτε πλούσιοι ούτε φτωχοί, συνταξιούχοι καθηγητές του πιάνου, μορφωμένοι, ευγενικοί, με λόγο στρογγυλεμένο-με εκείνα τα παλιά γαλλικά του σχολείου. Ζουν απλά, ανάμεσα σε βιβλία και δίσκους. Έχουν ένα αριστοκρατικό σεβασμό ο ένας για τον άλλο.
Μέχρι που κάποιο πρωί η Αν παθαίνει ένα εγκεφαλικό. Και λίγο αργότερα ένα δεύτερο κι ένα τρίτο. Το σώμα καταρρέει και ακινητοποιείται, ο κομψός λόγος εξαφανίζεται και δίνει τη θέση του σε ακατανόητες φράσεις. Κι ο Ζορζ είναι δίπλα της. Την μεταφέρει, την πλένει, της διαβάζει, της μιλάει, την ταΐζει. Ακούραστος φύλακας με χαμόγελο.
Σπαραχτικές είναι οι ερμηνείες του Ζαν-Λουί Τρεντινιάν, ο οποίος στα 82 του χρόνια επιστρέφει στο σινεμά μετά από μια δεκαετία, και της 85χρονης Εμανουέλ Ριβά, που είχε στοιχειώσει τα κινηματογραφικά μας όνειρα το 1959 με την θρυλική ταινία του Αλέν Ρενέ, «Χιροσίμα Αγάπη μου». Είναι δυο ερμηνείες απόλυτης ακρίβειας, χωρίς την παραμικρή υπερβολή, που μόνο δυο ηθοποιοί που έχουν διατρέξει μισό κινηματογραφικό αιώνα θα μπορούσαν να πετύχουν. Καταπληκτική είναι επίσης η Ιζαμπέλ Ιπέρ στον μικρό αλλά ουσιαστικό ρόλο της κόρης τους.
Όλα αυτά βέβαια τα έχουμε ξαναδεί. Στο Χόλιγουντ κυρίως. Με σταρ, με αμβλυμμένες όλες τις γωνίες, με καθωσπρέπει χιούμορ και ασφαλές δράμα, με λυτρωτικό φινάλε.
Ποτέ όμως δεν τα είδαμε κατάματα, με την πληρότητα της βίας που περικλείουν.
Τα γηρατειά εξάλλου είναι μια ακατοίκητη και άγνωστη χώρα. Κανείς δεν πρέπει να ξέρει που είναι, ποιοι την απαρτίζουν, πως ζουν και κυρίως πως πεθαίνουν.
Τα γηρατειά- όπως ίσως θα έλεγε και ο Φουκό- είναι μια «ετεροτοπία», ένας «μη-χώρος», όπου το σινεμά απαγορεύεται να πλησιάσει. Είναι ένα κινηματογραφικό ταμπού, μεγαλύτερο από τον θάνατο: στρατιώτες, γκάνγκστερ, αστυνομικοί και καουμπόηδες πεθαίνουν κατά χιλιάδες στον κινηματογράφο- και με τους πλέον βίαιους και ρεαλιστικούς τρόπους. Όχι όμως οι γέροι. Αυτούς δεν επιτρέπεται να τους δούμε.
Ο Χάνεκε ωστόσο τράβηξε το σεντόνι που καλύπτει αυτή την επιφάνεια και μίλησε για το ανείπωτο, φανέρωσε το αόρατο, κοίταξε το ταμπού: την βία των γηρατειών και του θανάτου, την βία της ίδια ζωής.
Και κυρίως την εξέθεσε με ένα τρόπο αριστουργηματικά ενοχλητικό.
Πολιορκημένοι οι δυο του ήρωες- όπως και αυτοί του «Funny Games» (1997)- δέχονται μια επίθεση. Μόνο που η εδώ η επίθεση γίνεται από μέσα: ο «εχθρός» δεν θα μπει από την παραβιασμένη πόρτα, αφού υπάρχει ήδη μέσα στο σώμα της Αν.
Στην «Αγάπη» ο Χάνεκε κατάφερε να αποικήσει τον «μη-χώρο» των γηρατειών. Κατάφερε να ακινητοποιήσει το βλέμμα πάνω στο απρόσιτο. Και το κατάφερε αποτυπώνοντας την βία μιας καθημερινότητας που κανείς δεν θέλει να δει.
Μας χάλασε τη μέρα βέβαια. Όλη αυτή η βία του όμως είχε τόση τρυφερότητα που στο τέλος- όπως και στο τέλος κάθε άλλης ταινίας του– του βγάλαμε το καπέλο.
Ορέστης Ανδρεαδάκης
