Η Στολή του Λοχαγού

Υπάρχει κάτι το ιδιαίτερα άβολο στην «Στολή του Λοχαγού», την ταινία με την οποία ο Ρόμπερτ Σβέντκε («RED», «Η Τριλογία της Απόκλισης: Ανταρσία») επιστρέφει σε γερμανικό έδαφος. Κάτι άβολο και την ίδια στιγμή περίτεχνα καρφιτσωμένο στον ασπρόμαυρο καμβά του 50χρονου σκηνοθέτη και σεναριογράφου, ο οποίος αναλαμβάνει μέσα από μία ανατριχιαστική υπόθεση βγαλμένη από τη ναζιστική Γερμανία να καθρεφτίσει τις πιο σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης φύσης.

Πρόκειται για την αληθινή ιστορία του Βίλι Χέρολντ, ενός 19χρονου Γερμανού στρατιώτη που αφού λιποτάκτησε δύο εβδομάδες πριν την οριστική κατάρρευση του Τρίτου Ράιχ, βρήκε τυχαία στο διάβα του μια παρατημένη στολή λοχαγού, την οποία φόρεσε φορώντας μαζί με αυτή και το ρόλο του αξιωματικού, μόνο και μόνο για να εκμεταλλευτεί την ψευδεπίγραφη εξουσία του και να επιδοθεί σε κτηνωδίες. Ακριβώς όπως έκαναν οι ανώτεροί του που κατεδίωκαν με λύσσα όποιον εγκατέλειπε το παραπαίον ναζιστικό στράτευμα.

Tο φιλμ «ενοχλεί» διαρκώς τον θεατή, με τον ίδιο τρόπο που τα ευρήματα διαβόητων ψυχολογικών πειραμάτων σαν αυτό του Μίλγκραμ ή εκείνο του Στάνφορντ με τη φυλακή έκαναν κάποτε την κοινή γνώμη να μουδιάσει.

Μία πρώτη ανάγνωση της ιστορίας του Χέρολντ που από κυνηγημένος μεταμορφώθηκε σε κυνηγό οδηγώντας στο θάνατο περίπου 170 συμπατριώτες του, υποδεικνύει ότι «Η Στολή του Λοχαγού» μιλά καταρχάς για την κτηνωδία της ναζιστικής ιδεολογίας. Κάτι που ασφαλώς ισχύει, μόνο που η προσέγγιση του Σβέντκε εκτείνεται πέρα από αυτό, αφού επιλέγει να μιλήσει για τις έννοιες του ρόλου και της εξουσίας, υπογραμμίζοντας το πόσο χαμαιλεοντική αποδεικνύεται η ανθρώπινη ψυχοσύνθεση συναρτήσει του ιστορικού πλαισίου και των εκάστοτε κοινωνικών ζυμώσεων. Έτσι, το φιλμ φροντίζει να «ενοχλεί» διαρκώς τον θεατή, με τον ίδιο τρόπο που τα ευρήματα διαβόητων ψυχολογικών πειραμάτων σαν αυτό του Μίλγκραμ ή εκείνο του Στάνφορντ με τη φυλακή έκαναν κάποτε την κοινή γνώμη να μουδιάσει μπροστά στο ενδεχόμενο να κρύβουμε όλοι μέσα μας ένα μικρό τέρας που απλώς περιμένει τις κατάλληλες συνθήκες να αναδυθεί.

Κατά τον ίδιο τον σκηνοθέτη, η ασπρόμαυρη και κοφτερή σε φωτιστικές αντιθέσεις φωτογραφία επιλέγεται όχι μόνο για να εναρμονιστεί η αφήγηση με την εποχή στην οποία αναφέρεται, αλλά και για να μασκάρει ως ένα βαθμό το αρκετό αίμα που η πλοκή περιέχει, βοηθώντας έτσι τον θεατή «να μην εγκλωβιστεί στο κόκκινο του αίματος και να χάσει την ουσία». Παράλληλα βέβαια, ο Σβέντκε δείχνει διάθεση να τολμήσει τόσο ως προς το ύφος όσο και ως προς δομικά στοιχεία της ταινίας του, είτε μπολιάζοντας με λεπτές αποχρώσεις μαύρου χιούμορ τη ζοφερή του θεματολογία, είτε μέσα από χτυπητές παρεμβολές στο ιστορικό πλαίσιο, όπως πολύ ωραία δοκιμάζει να κάνει στους τίτλους τέλους όπου παρόν και παρελθόν καταρρέουν μέσα σε ένα διαχρονικό συνεχές.

Όμως αν κάτι βοηθά καθοριστικά την ταινία να ανυψωθεί είναι το επιτυχημένο κάστινγκ που στρώνει το δρόμο για να χτίσει ο Σβέντκε μία σειρά από μεστούς δευτερεύοντες χαρακτήρες, ικανούς να πλαισιώσουν τέλεια τον «Λοχαγό»: εκείνο το θλιβερό πιόνι της Ιστορίας που από απελπισμένος στρατιώτης γίνεται εξ ανάγκης απατεώνας, πριν καταλήξει στον μακελάρη που έχει μείνει πλέον γνωστός ως ο «Εκτελεστής του Έμσλαντ». Ως προς αυτό ο Μαξ Χουμπάχερ διαπρέπει, υποδυόμενος έναν πολύπλοκο χαρακτήρα που μας προκαλεί μέσα από τις αλματώδεις μεταβάσεις του να δοκιμάσουμε να μπούμε στα δικά του «παπούτσια» και να αντικρίσουμε κάτι από την τερατώδη φύση του, την ίδια στιγμή που κάθε υγιές κύτταρό μας τον αποστρέφεται.

Τελικά, ό,τι αφήνει «Η Στολή του Λοχαγού» είναι εκείνη η απειλητική και ιδιαίτερα άβολη αίσθηση πως ό,τι μας χωρίζει από τις πιο εφιαλτικές στιγμές του παρελθόντος δεν είναι η ασφάλεια της χρονικής απόστασης που έχει μεσολαβήσει ή κάποια τυχόν εμφανή λάθη που έλαβαν χώρα κάποτε, αλλά οι συνθήκες που βοήθησαν να αναδειχθεί σε μαζική κλίμακα το έρεβος της ανθρώπινης φύσης. Συνθήκες που κανείς δε μπορεί να προεξοφλήσει ότι αποτελούν ένα τακτοποιημένο κεφάλαιο του χτες.