Η Ομορφιά της Ύπαρξης

Πέντε χρόνια μετά το «Περιστέρι» ο Ρόι Άντερσον συνεχίζει στο ιδιαίτερο μοτίβο εξερεύνησης της βαθύτερης ανθρώπινης κατάστασης που όρισε μέσα από τα υπέροχα «Τραγούδια Από τον Δεύτερο Όροφο» και «Εσείς οι Ζωντανοί». Θαυμάσια διεισδυτικός σε αθόρυβο βαθμό και τελειομανής δεξιοτέχνης του mise-en-scene, ο πολυβραβευμένος Σουηδός δημιουργός οικοδομεί ξανά με κάδρα αρχιτεκτονικής ακρίβειας τις γνωστές βινιέτες του, τοποθετώντας σε αυτές χαρακτήρες που είτε ταλανίζονται από την αγωνία του νοήματος, είτε αντικατοπτρίζουν τις μυστηριώδεις γωνιές του ζητήματος της ύπαρξης.

Οι επιμέρους ιστορίες που ξεδιπλώνονται δεν έχουν - ως είθισται - καθαρούς πρωταγωνιστές ούτε μια γραμμική αφήγηση να υπηρετήσουν. Στο υπαρξιακό κολάζ του «About Endlessness» («Η Ομορφιά της Ύπαρξης» σύμφωνα με τον ελληνικό τίτλο) όλες οι ιστορίες ξεκινούν με ένα «είδα έναν/μία που...» από μια αόρατη αφηγήτρια που παραπέμπει στην Σεχραζάτ από τις «Χίλιες και Μία Νύχτες», μια φωνή που ακούγεται σαν υπερβατική παρατηρήτρια της Ιστορίας και σαν προφήτης. Πρωτεύοντα ρόλο έχει και εδώ η προσεκτικά επιλεγμένη ανθρωπογεωγραφία, καθώς ο Άντερσον την έχει να πορεύεται αγκαζέ με το αίνιγμα της δομικής μας ταυτότητας.

Διαθέτει την πιο στενή δίοδο χιουμοριστικής διαφυγής που έχουμε συναντήσει σε ταινία της ύστερης φιλμογραφίας του Άντερσον

Την πορεία αυτή διαποτίζουν μια σιωπηρή θλίψη και η πιο στενή δίοδος χιουμοριστικής διαφυγής που έχουμε συναντήσει σε ταινία της ύστερης φιλμογραφίας του - η οποία παρεμπιπτόντως ταιριάζει γάντι με την χαρακτηριστικά άτονη φωτογραφία του Γκεργκέλι Πάλος. Κρίνοντας από την αίσθηση που αφήνει η ταινία θα μπορούσαμε ίσως να εικάσουμε ότι ο 76χρονος δημιουργός βαδίζει μακάρια και σθεναρά προς το απαισιόδοξο φάσμα των απαντήσεων πάνω στα μεγάλα ερωτήματα της ζωής. Την ίδια στιγμή ωστόσο, ο μπουνιουελικός σουρεαλισμός και η μελαγχολική παραδοξότητα του Ζακ Τατί παραμένουν όχι μόνο οι υφολογικοί του πυλώνες και σημεία αναφοράς, αλλά και ένας μοχλός απάλυνσης της διαλεκτικής του αγωνίας που με τόση επιμέλεια μας μεταδίδει.

Στην αλαφροΐσκιωτη «Ομορφιά της Ύπαρξης» συναντάμε καθημερινούς ανθρώπους εντός της υποκειμενικής τους συνθήκης που μπορεί κατά περίπτωση να είναι σοβαρή, τραγελαφική ή και τα δυο μαζί. Ανάμεσά τους γνωρίζουμε έναν ιερέα που συγκλονισμένος από τη συνειδητοποίηση πως έχει χάσει την πίστη του το ρίχνει στο ποτό. Έναν ψυχίατρο που περισσότερο κόπτεται για το ωράριό του παρά να βοηθήσει κάποιον σε κρίση, αλλά και ένα ζευγάρι που παρατηρεί πως «είναι κιόλας Σεπτέμβρης», σε ένα κλείσιμο του ματιού προς τον «Θείο Βάνια» του Τσέχοφ. Κάπου αλλού πέφτουμε πάνω σε έναν πιτσιρικά την ώρα που πρωτοερωτεύεται και δύο παλιούς συμμαθητές που δυσκολεύονται να αντιπαρέλθουν παλιές διαφορές.

Πέρα από την όποια ομορφιά ή μπαναλιτέ της καθημερινότητας, ο Άντερσον φροντίζει να επεκτείνει το χρονικό και συμβολικό εύρος του αφηγηματικού του πεδίου μέσα από σκηνές όπως αυτή με τον γερμανικό στρατό να βαδίζει ταπεινωμένος προς την σιβηρική του αιχμαλωσία, εκείνη με τον Χίτλερ καταρακωμένο στο καταφύγιο λίγο πριν την ολοκληρωτική ήττα ή μια τρίτη με το ιπτάμενο ζευγάρι που παρατηρεί από ψηλά τα συντρίμμια μιας πόλης φάντασμα. Με ανάλογες προθέσεις στήνεται και ο εφιάλτης του προαναφερθέντος ιερέα ο οποίος κάθε βράδυ στον ύπνο του πρωταγωνιστεί στον δικό του Γολγοθά.

Ένας αρχιτέκτονας της κινηματογραφικής αφήγησης, το μεγάλο έργο του οποίου υπηρετεί την ψυχική μας δομή και το συλλογικό ασυνείδητο 

Έτσι, έννοιες όπως ζωή, θάνατος, έρωτας, πόλεμος, νιότη, πλήξη, ενοχή, απελπισία και ματαιότητα στροβιλίζονται μέσα σε ένα φιλμικό σύμπαν πυκνών νοηματοδοτήσεων. Από αυτές, ορισμένες βρίσκουν καλύτερο περιθώριο να αναπτυχθούν ενώ άλλες παρατίθενται επιγραμματικά για χάρη μιας σχηματικής έστω πληρότητας. Όλες όμως έχουν κάτι να συνεισφέρουν ακόμα και στα σημεία όπου η παροιμιώδης σκηνική ευρηματικότητα του Άντερσον δεν δηλώνει εξίσου παρούσα με προηγούμενες δουλειές του.

Εκείνα ωστόσο που δίνουν το παρών είναι μερικά γνώριμα μοτίβα της φιλμογραφίας του. Σαν αυτό του πλήθους που παρακολουθεί με θεατρική απάθεια τη δράση, του σταυρού που πρωταγωνίστησε πολλαπλώς στα «Τραγούδια», του ναζιστικού τραύματος που εμφανίστηκε με διαφορετικούς τρόπους στην άτυπη τριλογία που ολοκλήρωσε το «Περιστέρι» ή της θέας της πόλης από ψηλά, σκηνή με την οποία είχε κλείσει το «Εσείς οι Ζωντανοί».

Για τα δεδομένα ενός δημιουργού που δουλεύει με βασικό εργαλείο την εξαντλητικά επιμελή σύνθεση ενός συνήθως ακίνητου κάδρου, ο Ρόι Άντερσον επικαιροποιεί πως είναι ένας αρχιτέκτονας της κινηματογραφικής αφήγησης, το μεγάλο έργο του οποίου υπηρετεί την ψυχική μας δομή και το συλλογικό ασυνείδητο. Στην πορεία της εκλεκτής κινηματογραφικής του διαδρομής, το «About Endlessness» φαντάζει με μια τολμηρή δήλωση ετοιμότητας να αναμετρηθεί με καίρια φιλοσοφικά ερωτήματα, πιο ανοικτά και επισκοπικά από ποτέ. Κι αν τελικά η ανθρώπινη κατάσταση είναι όσο εφήμερη υποδηλώνει ο φόβος του ιερέα, η ίδια η έννοια της ύπαρξης φαντάζει από μόνη της σημαντικότερη σε σχέση με την αγωνία μας για το όποιο τέλος ή το όποιο μετά.