Τζότζο

Με ανεβασμένες τις μετοχές του έπειτα από δουλειές σαν το τονωτικό για τα κινηματογραφικά βαμπίρ «What We Do in the Shadows», το λαοφιλές «Hunt for the Wilderpeople» και το στουντιακό σιγουράκι «Thor: Ragnarok», ο Τάικα Γουαϊτίτι ένιωσε έτοιμος να παίξει τα ρέστα του με ένα σενάριο που από το 2011 βάλτωνε στη μαύρη λίστα των χολιγουντιανών στούντιο. Και όπως όλα δείχνουν το στοίχημα να κάνει μια κωμωδία με ναζί φαντάζει κερδισμένο από τη στιγμή που ενθουσίασε με αυτό το Φεστιβάλ του Τορόντο και πλέον ρολάρει στην οσκαρική κούρσα με έξι υποψηφιότητες (μεταξύ αυτών Καλύτερης Ταινίας) παίζοντας έξυπνα το χαρτί μιας «σάτιρας ενάντια στο μίσος», που λέει και το tagline.

Το «Jojo Rabbit» είναι ένα feelgood διαθέσεων παραμύθι για τον Β’ παγκόσμιο, προσανατολισμένο στη λογική μιας επίκαιρης κωμικής απάντησης στη μισαλλοδοξία και φρίκη του πολέμου μέσα από το αισιόδοξο αφήγημα που θέλει την παιδική ψυχή να είναι ανθεκτική στην τοξικότητα. Μας μεταφέρει λίγο πριν την αυλαία των εχθροπραξιών στην Ευρώπη και εστιάζει στις περιπέτειες του Γιοχάνες (Ρόμαν Γκρίφιθ Ντέιβις), ενός παθιασμένου μέλους της χιτλερικής νεολαίας στο οποίο φοριέται το χλευαστικό παρατσούκλι Jojo Rabbit αφ’ ης στιγμής αρνείται να σκοτώσει ένα κουνέλι στο πλαίσιο μιας δοκιμασίας αφοσίωσης. Τα μεγάλα ζόρια για τον πιτσιρικά ξεκινούν ωστόσο όταν ανακαλύπτει πως η μητέρα του Ρόζι (Σκάρλετ Γιοχάνσον) κρύβει στο σπίτι τους μια εβραιοπούλα (Τόμασιν ΜακΚένζι).

Μια ιστορία πρόωρης ενηλικίωσης που από στιλ θυμίζει Γουές Άντερσον

Με εφαλτήριο το προφανές δίλημμα που γεννά η συνύπαρξη της δυναμικής Έλσα και του σαστισμένου Τζότζο, ο Νεοζηλανδός σκηνοθέτης χτίζει μια χαριτωμένη και ζωηρή σε εξέλιξη αγκαθωτή φιλία πάνω στην οποία προσπίπτουν τα ναζιστικά ιδεώδη με τα οποία έχει ανατραφεί ο μικρός. Και βέβαια από τη στιγμή που αποκαλύπτονται de facto τα πραγματικά πιστεύω της μητέρας, εγείρεται το ζήτημα της σχέσης του μαζί της την ώρα που το καθήκον και οι επικεφαλής της νεολαίας τον θέλουν ετοιμοπόλεμο για την τελική μάχη.

Επί της ουσίας έχουμε να κάνουμε με μια ιστορία πρόωρης ενηλικίωσης που από στιλ θυμίζει Γουές Άντερσον. Έντονα χρώματα, ενήλικοι χαρακτήρες καταδικασμένοι στην αναπόδραστη παιδικότητά τους, αποδοκιμασία της νόρμας (εν προκειμένω εκείνης του ναζιστικού καθεστώτος), γρήγορος ρυθμός και ποπ αναφορές σαν την γερμανική βερσιόν του I Wanna Hold Your Hand των Beatles είναι μερικά από τα δροσερά συστατικά που ο Γουαϊτίτι δανείζεται από τον Αμερικανό συνάδελφό του. Όμως η καλοκάγαθη προσέγγιση του επιστρέφει μπούμερανγκ, κυρίως γιατί μένει αβαθής και εξαντλείται σε στερεότυπα που αφορούν στη ναζιστική ιδιοσυγκρασία. Όπως η καταπιεσμένη σεξουαλικότητα που υπονοείται για τους αξιωματικούς των Ες Ες τους οποίους υποδύονται οι Σαμ Ρόκγουελ και Άλφι Άλεν, ή η ανάλγητη και αυταρχική φροϊλάιν Ραμ (στο ρόλο η Ρέμπελ Γουίλσον) που γεννά άριους για το Τρίτο Ράιχ σωρηδόν, μια φιγούρα η οποία πάντως ωχριά σε κακία αν συγκριθεί π.χ. με την μισάνθρωπη διευθύντρια στην «Ματίλντα».

Χτυπάει περίεργα να εμφανίζεται ο Χίτλερ σαν ένας γραφικός τυπάκος στα όρια του καρτούν, ακόμα και αν η εν λόγω εκδοχή του υπάρχει μονάχα στο μυαλό ενός δεκάχρονου οπαδού του

Ως αντιναζιστική σάτιρα το «Jojo Rabbit» απέχει έτη φωτός από τον καίριο «Μεγάλο Δικτάτορα» του Τσάπλιν ή τους παμπόνηρους «Μπάσταρδους» του Ταραντίνο. Τα περισσότερα αστεία είναι gag που λίγες φορές διαπερνούν την επιφάνεια της δράσης. Χάριν ισορροπίας διατηρεί εντός κάδρου μερικές από τις φρικτές συνέπειες του ναζισμού, όμως το απλουστευτικό φίλτρο της παιδικής ματιάς που επιλέγεται εδώ οδηγεί στην ακούσια απονεύρωσή τους. Αν αφαιρέσουμε το σασπένς από την έφοδο της Γκεστάπο στο σπίτι του Τζότζο ή τις σταθερά κατειλημμένες κρεμάλες στην κεντρική πλατεία που στέκουν για να υπενθυμίζουν το υπαρκτό σκέλος της απειλής, την περισσότερη ώρα η ταινία κάνει τους ναζί να μοιάζουν με κατασκήνωση σε χάος, ένα αφασικό τσούρμο φανατισμένων μισότρελων που μπρος στο φάσμα της συντριβής το χάνουν εντελώς. Ο φασισμός και ο ρατσισμός ασφαλώς και ενέχουν τη γελοιότητα, δεν είναι όμως αυτή τους η πλευρά το κυρίως πρόβλημα.

Το οποίο μας φέρνει στο κλου της υπόθεσης που είναι η παρουσία του Χίτλερ ως φανταστικού φίλου του μικρού Τζότζο, μια καρικατούρα του δικτάτορα που συντροφεύει νοερά τον πρωταγωνιστή και την οποία ερμηνεύει ο ίδιος ο Γουαϊτίτι. Πρόκειται για την καθοριστικότερη παρεμβολή του Νεοζηλανδού στο πρωτογενές υλικό που τον ενέπνευσε (το «Caging Skies» της Κριστίν Λούνενς) και κατά τραγική ειρωνεία σηματοδοτεί την κορωνίδα των αστοχιών του. Όχι μόνο λόγω της αδυναμίας του βασικού του ευρήματος να λειτουργήσει επαρκώς σε κωμικό επίπεδο, αλλά πρωτίστως επειδή μέσα από αυτό οι ναζί του «Jojo Rabbit» φαντάζουν περισσότερο γραφικοί παρά εγκληματικά επικίνδυνοι. Με πρώτο και καλύτερο τον αρχηγό τους.

Γιατί όπως και να το κάνουμε χτυπάει περίεργα να εμφανίζεται ο Χίτλερ σαν ένας γραφικός τυπάκος στα όρια του καρτούν, ακόμα και αν η εν λόγω εκδοχή του υπάρχει μονάχα στο μυαλό ενός δεκάχρονου οπαδού του. Μιλάμε πάντα για τον άνθρωπο που έχει καθιερωθεί στο συλλογικό ασυνείδητο ως το απόλυτο κακό, αλλά και για μία σάτιρα που στρέφει τα βέλη της απέναντι στη ρητορική του μίσους και το καθεστώς που την έκανε ιδεολογία. Αν μη τι άλλο η αστοχία του εγχειρήματος είναι εμφανής, παρόλη την καλή προαίρεση του Γουαϊτίτι η οποία παραπέμπει στο ανάλογων προθέσεων «Η Ζωή Είναι Ωραία».