Πριν την Επανάσταση

Αριστουργηματικό δεύτερο φιλμ ενός 23χρόνου Μπερτολούτσι, που παραγκωνίστηκε στον καιρό του από μια κριτική που φάνηκε να επισημαίνει τον χαρακτήρα του πρωτόλειου ενθουσιασμού του αψηφώντας την αδιανόητα εκπληρωμένη φιλοδοξία στόχευσής του.

Όλα όμως τα διόρθωσε η πάροδος του χρόνου. Με μια ανεπανάληπτα μουσική βιρτουοζιτέ, η πρόωρη ιδιοφυία ενός ατόφιου κινηματογραφικού ταλέντου, θωπεύει τα διδάγματα της ανθούσας νουβέλ βαγκ της εποχής, περνά με εκπληκτική χάρη πάνω από την ιδιοσυγκρασία της διαμορφωμένης ευρωπαϊκότητας της τότε λαμπρής για την Γηραιά Ήπειρο εικονογράφησης, αρχιτεκτονεί με ευκολία την αντονιονική εικαστικότητα (βοηθούντος βέβαια και του μαγικού φωτογράφου της «Περιπέτειας», Άλντο Σκαβάρντα) και καταφθάνει στην, λες από καιρό έτοιμη, μπερτολουτσική σκόπευση μιας αφάνταστης διαλεκτικής: Η ιστορία ενός νεαρού μπουρζουά που οδύρεται για την ανάγκη της (κόκκινης) Επανάστασης ενώ στέκεται και με τα δύο πόδια στην ηπιότητα της αστικής του καταγωγής.

Ο Μπερτολούτσι αυτοβιογραφείται. Κοιτάζοντας πότε από ψηλά, πότε από μέσα και πότε από τον φακό μιας ιστορίας που (έτσι κι αλλιώς) γράφεται μέσα στον Χρόνο, ο νεαρός Ιταλός καταφέρνει να χωρέσει με μαχόμενη μελαγχολία και ακάνθινη, βλέποντας την από το μέλλον, αυτογνωσία, όλη την ανάγκη μιας ριζοσπαστικής κοινωνικής αλλαγής με λυπηρή συνείδηση της αδυναμίας πραγμάτωσής της από την τάξη που, έστω άθελά του, αντιπροσωπεύει. Κι έτσι όμως, το φιλμ θα ήταν ένα, κεφαλαιώδες πάντως, από εκείνα που οδήγησαν στην φερέλπιδη αναστάτωση των τελών της ίδια δεκαετίας.

Η Πάρμα, το αστικό της τοπίο και η εξοχική της διαμόρφωση ανάμεσα στην στατική λίμνη και τον αδιάλειπτα ρέοντα Πο, με τον λούμπεν ζωγράφο στη μια όχθη και τον ξεπεσμένο αστό στην άλλη, η «επαναστατική» αιμομικτική ερωτική σχέση και η επιβεβαιωτική του status quo κατάληξη στην προδιαγεγραμμένη συνοικεσιακά γαμήλια, ο Μάκβεθ του Βέρντι, η nuovo νεανική λαϊκότητα των τραγουδιών του Τζίνο Πάολι και η άκρατη σινεφιλία (μεταξύ πολλών άλλων, «δεν μπορείς να ζήσεις χωρίς τον Ροσελίνι»), οι ονειρώξεις αισθησιασμού μα και οι ατέρμονες μαρξιστικές ρητορείες ενός αναγκαίου (;) μετεφηβικού μαρξισμού, όλα μαζί, αντιθετικά κι ενδεικτικά μιας απαραίτητης (ή απλά αναπόφευκτης) ζύμωσης του ανήσυχου μυαλού μιας γενιάς, συνθέτουν έναν καμβά τόσο πυκνό, τόσο καλοζωγραφισμένο, που μένεις με το στόμα διψασμένο κι ανοιχτό και τ' αυτιά ευήκοα.

Έστω κι αν βλέπεις που και που έναν (χωνεμένο) γκονταρισμό, μια αγχωτική -της ηλικίας- ανάγκη να συμπεριληφθούν όλα (ιδεολογικά, εικαστικά, αισθητικά, τεχνικά) πώς να αντισταθείς σ' ένα φιλμ και σ' έναν δημιουργό τέτοιου ταλέντου που κατορθώνει και την τέλεια παρουσίαση και την διαύγεια της τελικής στάσης; Ο συστηματικός επαναστατικός μονόλογος του ήρωα πετυχαίνει όλη την εκνευριστική αυταρέσκεια του νεαρού ιδεολόγου όσο και όλη την ειλικρίνεια της πνευματικής του διελκυστίνδας. Η νεοκυματική αισθητική φέρνει το επείγον της αλλαγής την ίδια ώρα που ο μοντερνισμός των κάδρων ισορροπεί τέλεια το αστικό που έρχεται να κατακλύσει μοναξιά και ανθρώπινη απουσία έναν κόσμο που, σαν την πολιτική Ιστορία κι αυτός, βαδίζει στην σημερινή του αλλοτρίωση.

Στα 23 του Μπερτολούτσι, χωρίς κούραση και βία, ελεύθερος οιασδήποτε ψευτοδιανοουμενίστικης χροιάς, έδειξε την σκληρή δημιουργική διαφορά του χαρίσματος από την βερμπαλιστική αταλαντοσύνη και παρέδωσε ένα μοντέρνο αριστούργημα για μια γενιά, την δική του γενιά, καταδικασμένη σ' ένα διαρκές πριν την επανάσταση, που όσο αντιδραστικό θα φανεί στους υποστηρικτές της άλλο τόσο απαραίτητο θα είναι για την καλλιτεχνική και πολιτική ιστορία ενός ηφαιστειώδους αιώνα.