1917 - ταινιες || cinemagazine.gr

1917

1917

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

2019
    ΠΑΡΑΓΩΓΗ: Ην. Βασίλειο, ΗΠΑ
    ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Σαμ Μέντες
    ΣΕΝΑΡΙΟ: Σαμ Μέντες, Κρίστι Γουίλσον-Κίερνς
    ΗΘΟΠΟΙΟΙ: Τζορτζ ΜακΚέι, Ντιν-Τσαρλς Τσάπμαν, Κόλιν Φερθ, Μαρκ Στρονγκ. Μπένεντικτ Κάμπερμπατς
    ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Ρότζερ Ντίκινς
    ΜΟΥΣΙΚΗ: Τόμας Νιούμαν
    ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 119'
    ΔΙΑΝΟΜΗ: Odeon
    1917

Σε μια χρονιά ένδειας για την εγγλέζικη παραγωγή, ο Σαμ Μέντες κρατά την Αλβιόνα ζωντανή όχι μόνο με μια ταινία που ισχυρίζεται μείζονες οσκαρικές βλέψεις αλλά, ακόμα περισσότερο, με μια στεντόρεια αισθητική και πολιτική αντιπολεμική οιμωγή που υπερβαίνει το σινεμά δημιουργού και ενθρονίζεται στις μεγάλες ανάλογες δημιουργίες του σινεμά.

Από τον Ηλία Δημόπουλο

Η ευάλωτη στάση και μαζί το κλειδί του «1917» είναι η ήδη διαβόητη τεχνική του και η επιλογή του μονοπλάνου για το γύρισμα της ιστορίας δύο στρατιωτών που στέλνονται την 6η Απριλίου 1917 να παραδώσουν διαταγή μη επίθεσης σε μια άλλη μονάδα των συμμαχικών δυνάμεων. Κάποιοι θα δουν επιδεικτική, αποπροσανατολιστική «σκηνοθεσία». Άλλοι, υπομονετικά, θα κοιτάξουν κάτω από το διάφανο δέρμα της, γνωρίζοντας πως, αν μη τι άλλο, μια ταινία δεν είναι μόνο η πρώτη της θέαση.

Η τεχνική στο σινεμά είναι η απαρχή της αισθητικής του. Το μονοπλάνο είναι μια πολυσυζητημένη ιδιαιτερότητα – σήμερα πια όχι και τόσο σπάνια. Για κάποιον (όχι και τόσο) μυστηριώδη λόγο η κριτική ενθουσιάζεται με τα μονοπλάνα και υπάρχουν διάφορα στην ιστορία της 7ης τέχνης που έχουν ξεσηκώσει φρενίτιδα αποδοχής. Ίσως γιατί οι κριτικοί έχουν αυξημένη αφ’ ενός την παρατηρητικότητα κι αφ’ ετέρου τον σχεδόν τυφλό θαυμασμό στο σκηνοθετικό επίτευγμα. Ωστόσο μια αισθητική επιλογή πρέπει να είναι πολλά παραπάνω από μια πειθαρχημένη επίδειξη δεξιοτεχνίας. Κυριότερα πρέπει να επικοινωνεί σημασία. Και σημασία, όσο κι αν αρέσει σε μας τους σινεφίλ, δεν μπορεί να είναι τα κινηματογραφικά τρικ και η «ενδοσυνεννόηση».

Ένα μεταφυσικό αίσθημα συνέχειας γιγαντώνεται με το μονοπλάνο και ο Μέντες ξέρει καλά πως λειτουργεί διπλά: Δραματουργικά και συμβολικά

Το μονοπλάνο, ιδίως στην ακραία εδώ χρήση του, καταργώντας το εξωτερικό μοντάζ, άρα και την πλαστικότητα του φιλμικού χρόνου σε σχέση με τον πραγματικό, καταφέρνει δυο πράγματα. Το πρώτο είναι η εσωτερίκευση του μοντάζ – εναπόκειται δηλαδή πια στον σκηνοθέτη να καθοδηγήσει το βλέμμα σου εντός πλάνου και να σου δημιουργήσει μια εσωτερική διαδοχή εστιάσεων του ματιού (δηλαδή… πλάνων) που θα συνθέσουν την αφήγηση. Ωστόσο, δεν κοιτάς μόνο εκεί που «σου λέει» ο σκηνοθέτης. Στο μονοπλάνο είσαι πιο ελεύθερος να εστιάσεις εκεί που οδηγείσαι κι από μόνος σου. Έτσι στην μονοπλανική αφήγηση (ή και τα σταθερά πλάνα διαρκείας σε άλλο σινεμά) η αποδέσμευση από την πολλή καθοδήγηση του βλέμματος συντελεί σε μια περισσότερο ελεύθερη αίσθηση θέασης.

Το δεύτερο βασικό χαρακτηριστικό του μονοπλάνου είναι η αίσθηση του χρόνου. Το «1917» ξεκινά ένα μεσημέρι στα απέραντα λιβάδια του Δυτικού Μετώπου, τα γεμάτα υπέροχη φύση και, πιο κει, εφιαλτικά συρματοπλέγματα, λαγούμια, λάσπη, δαιδαλώδη χαρακώματα και άταφους νεκρούς, που σάπιζαν για μήνες ανάμεσα στους αντιμαχόμενους. Και τελειώνει, με ένα διάλειμμα που εκούσια διακόπτει το χρονικά αρραγές μονοπλάνο, την επόμενη μέρα σε παρόμοια ανθόσπαρτα λιβάδια. Το αίσθημα του αδιάκοπου σε ταλανίζει. Η ουσιαστικά επική προσπάθεια ενός από τους χιλιάδες άσημους ήρωες που θα έτρεξαν να σωθούν και να σώσουν στο αδιανόητο εκείνο Πόλεμο κολλά στο δέρμα σου, κολλά στο βλέμμα σου, κολλά στο μυαλό σου. Ένα μεταφυσικό αίσθημα συνέχειας γιγαντώνεται και ο Μέντες ξέρει καλά πως λειτουργεί διπλά. Από τη μια δραματουργικά κι από την άλλη συμβολικά νοηματικά.

Κι αν το δραματουργικό κομμάτι είναι εμφανές – αυτή είναι μια ταινία για την περιπέτεια του Ανθρώπου μέσα στον εξωφρενικό παραλογισμό – το συμβολικό ίσως δεν είναι τόσο. Γιατί ο Μέντες, μετά την επιβολή του στην κριτική της αμερικανικής κουλτούρας των προαστίων («Αμερικάνικη Ομορφιά»), των μυθικών διπόλων («Ο Δρόμος της Απώλειας»), της υπερατλαντικής πολεμικής νοημοσύνης («Jarhead») και της χαμένης γενιάς του μεταπολεμικού ονείρου («Ο Δρόμος της Επανάστασης»), πήρε ένα detour στον 007 και, κυρίως με το «Skyfall», αποφάσισε να μεταμορφωθεί σε βέρο εγγλέζο ευπατρίδη που σημειώνει τις σημαίνουσες στίξεις και σημασίες του να αγαπά κανείς την πατρίδα του και του τι χρειάζεται να θυσιάσει για να την σώσει.

Όταν πέσει το σκοτάδι στο έργο και ο συνδημιουργός Ρότζερ Ντίκινς αρχίσει να ανταυγάζει τα απόκοσμα πορτοκαλιά του, τότε ξέρεις πως ο Άνθρωπος αγγίζει το μεθόριο σημείο, το ανάμεσα στον κόσμο των ζωντανών και των ζωντανών νεκρών, το τέλος του πολιτισμού

Και κάπου εδώ επιτελείται η μαγική σύγκλιση της επιλογής του θέματος του «1917», της αισθητικής του εκπροσώπησης στο μονοπλάνο της ελευθερίας και της συνέχειας (που αποκτούν πια μια εντελώς ειδική βαρύτητα ως έννοιες) και, τελικά, της ιστορικής τους τοποθέτησης στην σημερινή συγκυρία μιας Μεγάλης Βρετανίας που για τους δικούς της λόγους ανθίσταται στην γερμανική Ευρώπη. (Όχι τυχαία, οι Γερμανοί στο έργο αντιμετωπίζονται πλήρως μανιχαϊστικά σαν αιμοβόρα κτήνη, με μια σκοπιμότητα που δεν μπορεί να σου ξεφύγει).

Η ιδεολογία του έργου είναι λοιπόν βαριά. Ίσως μάλιστα για αυτούς που είναι έξω απ’ τον χορό (είναι όμως άραγε κανείς έξω απ΄τον χορό;) να είναι και διχαστική μιας και η ενιαία Ευρώπη, όχι πια των εθνών μα της κεντρικής (οικονομικής) διοίκησης, μοιάζει ρεαλιστικός μονόδρομος. Όχι για τον Σαμ Μέντες, αυτόν τον μείζονα διανοητή του σημερινού κινηματογράφου, όχι και για κάμποσους από εμάς. Που στο «πρόσωπο» μιας ανά στιγμές συγκλονιστικής αντιπολεμικής δημιουργίας βλέπουμε αντανακλάσεις μιας επίγνωσης πως ο δρόμος που ακολουθείται έχει ακολουθηθεί ξανά στο πρόσφατο παρελθόν και είναι δρόμος απώλειας. Δρόμος που οδήγησε σε ανθρωπιστική ταπείνωση, όπως αυτή του Μεγάλου Πολέμου.

Όταν πέσει το σκοτάδι στο έργο και ο συνδημιουργός Ρότζερ Ντίκινς αρχίσει να ανταυγάζει τα περίφημα απόκοσμα πορτοκαλιά του, τότε ξέρεις (όπως ήξερες στο «Skyfall» ή και το «Blade Runner 2049») πως ο Άνθρωπος αγγίζει το μεθόριο σημείο, το ανάμεσα στον κόσμο των ζωντανών και των ζωντανών νεκρών, το τέλος του πολιτισμού όπως θελήσαμε να το φανταστούμε. Οι επιλογές, οι συνδέσεις και η σχεδόν τέλεια υλοποίηση της μεγαλεπήβολης αυτής παραγωγής συμφωνούν στην ψυχωμένη, επαναστατική ιστορική και πολιτική παρατήρηση του δημιουργού Μέντες. Και συνιστούν ένα μεγαλειώδες αποτέλεσμα.

ΟΛΕΣ ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
  • 1917
  • 1917